De wereld volgens Willem
(en vele anderen)
Over non-dualiteit, spiritualiteit, verlichting en het dagelijks leven.
In gewoon Nederlands.
"Ik ben er niet in geïnteresseerd om iemand van iets te overtuigen. Ik ben geen leraar, ik ben geen goeroe. De informatie wordt aangeboden zoals het water van een bergstroompje dat uit de rotsen sijpelt: het gebeurt natuurlijk en uit zichzelf. Maar als een dorstige wandelaar ervoor kiest er zijn dorst mee te lessen is hij daar natuurlijk volledig vrij in."
Willem, vrij naar Alan Watts
Blog
Dit blog veronderstelt enige bekendheid met wat 'non-dualiteit' genoemd wordt. Is dat nog nieuw voor je? Begin dan hier.
Onthechting in de praktijk
20.03.2020
Een belangrijk onderdeel van bijvoorbeeld de zen traditie, is het concept van onthechting. Vanuit het besef dat alles vergankelijk is wordt je aangeraden aan niets vast te houden. Hechten is lijden. Dit interpreteren we hier natuurlijk snel als het niet moeten hechten aan spullen, en als consumenten lukt het heel aardig om in die zin niet te hechten - zodra we een excuus hebben om een speeltje te vervangen voor een nieuwere doen we dat maar al te graag. De hele markt is er zelfs op ingericht door 'planned obsolescence,' de door de fabrikant geplande overbodigheid van onze spullen. Het zal je niet verbazen dat niet hechten aan spullen niet het soort onthechting is waar de oude meesters op doelen. Al is niet gehecht zijn aan je telefoon wel een logisch gevolg van dat meer fundamentele onthechten.
Wat is dan dat ‘fundamentele onthechten?’ Onthechten betekent: niet vasthouden, loslaten. Zoals wel vaker in de non-dualiteit is dit niet iets dat je moet doen, of zelfs kunt doen. Het is iets dat je moet laten, los-laten, het is doen door niet-doen. Het is wel leuk om te kijken naar de manieren waarop je dan wel vasthoudt, en waar je dan zoal aan vasthoudt, om een beeld te krijgen van wat het dan is dat je moet laten.
Laten we een voorbeeld nemen. Ik had het al even over hechten aan spullen, dus stel: je hebt net een nieuwe telefoon. Je bent er heel blij mee! Hij was heel duur en je hebt veel tijd besteed aan het uitzoeken van precies dát model dat helemaal bij je past. En dan valt hij tijdens het fietsen uit je zak! Je remt zo hard je kan, hoopt dat het meevalt, maar als je aankomt zie je: hij is niet meer te redden. Op zo’n moment komt er waarschijnlijk een storm aan gedachten en emoties in je op. Je baalt, bent verdrietig. Je schaamt je misschien wel omdat je de telefoon niet zorgvuldig hebt opgeborgen. Je maakt je zorgen omdat je niet weet waar je nu het geld voor een nieuwe telefoon vandaan moet halen. Je bent boos op jezelf omdat je niet die extra valverzekering hebt afgesloten...
De kort-door-de-bocht interpretatie van onthechting zegt dan dat je heel streng voor jezelf moet zijn: hecht toch niet aan die telefoon! Het is maar een ding, daar moet je je niet druk om maken! Dit soort gedachtes kun je proberen te denken, maar de kans is groot dat je je toch ellendig voelt en regelmatig geplaagd wordt door gedachten over hoe vervelend het is dat ie stuk is. Dit is dan ook niet het soort onthechting waar het hier over gaat!
Als we kijken naar het verhaaltje zit het vol met waardeoordelen en emotie: je bent blij, hij was duur, uitzoeken kostte veel tijd, hij past helemaal bij je. En daarna: je baalt, hebt verdriet, schaamte, bent boos op jezelf. Het is niet niet de bedoeling dat je die emoties allemaal niet meer voelt, of nooit meer gedachten hebt die dat soort gevoelens veroorzaken. Dat is jezelf een onmogelijke taak stellen: gedachten en emoties zullen altijd opkomen, of je dat nou wil of niet.
Het idee van onthechting is misschien wel het compleet tegenovergestelde van wat je dacht. Namelijk dat je die gedachten en emoties juist toelaat! Waar je niet aan moet hechten is niet de telefoon, maar juist al die emoties en waardeoordelen! En je hecht er niet aan door ze gewoon voorbij te laten gaan. Gedachten en emoties horen bij het leven. Er is niets onnatuurlijkers dan jezelf niet toe te staan om ze te hebben. En omdat alles vergankelijk is zullen ook die gedachten en emoties vergaan.
Sterker nog, als je jezelf verbiedt om bepaalde dingen te denken of te voelen creëer je juist hechting! Hoe harder je tegen een emotie zegt dat hij er niet mag zijn, hoe meer kracht je hem geeft, hoe meer je hem vasthoudt! Dit is typisch zo’n paradoxaal gegeven dat het denken niet wil begrijpen: juist door ergens tegen te vechten houd je het in stand. Stel je liever buigzaam op en laat het langs je heen glijden.
Het vreemde is dat dit fundamentele onthechten werkelijk voor alles geldt dat je mee kan maken. Er is niks dat te erg, te pijnlijk, te zwaar is. En als er een emotie is die werkelijk ondraaglijk is, dan is er ook geen mogelijkheid om hem te temmen met gedachten. De gedachten die zeggen, ‘dit kan ik niet toelaten,’ nemen je in de maling: het is een nieuw oordelen en daarmee een nieuw vasthouden, een vasthouden aan precies dat waarvan je wilde dat je het niet had.
Onthechten is accepteren. Fundamenteel onthechten is in essentie wat verlichting wordt genoemd, omdat uiteindelijk zelfs het idee van een individueel ik wordt losgelaten. Maar trap niet in de val door aan verlichting te hechten! Want zoals de derde zen patriarch schreef is fundamenteel onthechten werkelijk fundamenteel:
“Vasthouden kan niet worden beperkt; zelfs gehecht zijn aan het idee van verlichting is verdwalen. Laat de dingen gewoon zijn op hun eigen manier.”
Seng Ts'an, in de Hsin Hsin Ming
En: besef je dat jij noch je gedachten, noch je emoties bent: ze zijn maya, de droom. Jij bent dat wat emoties en gedachten waarneemt, jij bent het waarnemen zelf.
Perfect Brilliant Stillness, David Carse - deel 2
17.03.2020
Gisteren wilde ik wat citaten uit mijn (nu) favoriete boek ‘Perfect Brilliant Stillness’ opzoeken. Omdat ik alleen het luisterboek in mijn bezit heb ging ik op zoek naar een ebook versie, want dat is makkelijk copy-pasten. Waar bol.com en amazon het af lieten weten vond google, tot mijn verbazing, een PDF versie die er zeer goed uit ziet. In mijn ervaring zijn dit soort PDFs niet, laten we zeggen, goedgekeurd door de uitgever. Meestal vind je zulke PDFs ook pas op pagina 3 van de zoekresultaten. Toen ik echter de PDF begon door te lezen viel het op zijn plek. Meteen op de eerste bladzijde schrijft Carse:
"Op dit boek, en op de gedachten en concepten die hier tot uitdrukking gebracht worden, berusten geen auteursrechten. Ze zijn niet ‘van mij.’ Verstaan of misverstaan, interpreteren of verkeerd interpreteren, citeren of verkeerd citeren, gebruiken of misbruiken, toe-eigenen of stelen, kunnen wel of niet voorkomen. Al is Aanwezigheid, Bewustzijn, waarin alle schijnbare gedachten en concepten, gebeurtenissen en acties, spontaan verrijzen."
david carse 2005
Er is dan ook nergens een copyright symbool te vinden! Niet voor niets schrijft hij dan ook in het boek:
"Dit spel van geld voor spiritualiteit is een witwaspraktijk. Het gebeurt overal en het wordt alom geaccepteerd, maar het is het kleine duistere geheim van de de spirituele gemeenschap; niemand is er echt mee op zijn gemak, want iedereen weet in zijn hart dat geld vragen voor toegang tot spirituele kennisoverdracht, ook al is het indirect, niet authentiek is en in feite niet consistent is met de Leer zelf."
Ik wil Carse bij deze bedanken, voor het schrijven van zo’n geweldig inzichtvol boek, en voor het trouw blijven aan de leer. Ik wil ook gebruik maken van de gelegenheid om te verwijzen naar zijn website perfectbrilliantstillness.org en natuurlijk die PDF van zijn boek. En dan nu, zonder enige schroom, enkele citaten, die zo direct relateren wat hier beleefd wordt…
"Er is een traditie binnen Advaita die zegt dat maya, de manifestatie van het fysieke universum, over Sat Chit Ananda heen ligt of bedekt. Ik ben geen geleerde in deze dingen, en kan alleen maar proberen te beschrijven wat hier wordt gezien; en het Begrijpen is hier dat helemaal niks over iets anders heen ligt. Maya, de manifestatie, het fysieke universum, is exact Sat Chit Ananda, is niets anders dan dat, bestaat niet op zichzelf als iets aparts dat over iets anders heen gelegd zou kunnen worden. Dit is het hele punt! Er is geen maya! De enige reden dat het zijn eigen realiteit lijkt te hebben en doorgaans op zichzelf voor waar wordt genomen is vanwege een verkeerd zien, een verkeerde waarneming die de uiterlijke schijn ziet en niet Wat Is. Dit is de betekenis van Huang Po’s commentaar dat "geen onderscheid zou moeten worden gemaakt tussen het Absolute en de bewuste wereld." Geen onderscheid! Er is slechts Een. Er is nooit op enige manier twee. Al het waarnemen van onderscheid en afgescheidenheid, elke waarneming van dualiteit, en alle waarnemen van wat bekend staat als fysieke realiteit, is door gedachten gecreëerde illusie. Wanneer een leraar naar de fysieke wereld wijst en zegt, "Dit alles is maya," dan is wat er wordt gezegd dat wat jij ziet een illusie is; wat dit allemaal is is Al Wat Is, puur Zijn Bewustzijn Zaligheid die uitvloeit; alleen jouw waarneming ervan als een fysieke wereld is maya, illusie."
p. 97
“En zo gebeurt het leven veel neutraler. Er is geen behoefte om te streven of te worstelen of te worden: ‘wij’ zijn allemaal al de Ene, Zelf, Bewustzijn. Wat hier lijkt te gebeuren in de schijnbare ‘realiteit’ is niet echt en heeft geen invloed op wie Ik Ben, op Zelf, op Bewustzijn. De golf verrijst voor een tijd uit de oceaan, zo gaat de analogie, maar is nooit anders dan de oceaan, en hij keert terug in de oceaan, en de aard van de oceaan blijft onveranderd. Er is niets gebeurd. Ervaringen zijn onbelangrijk: in feite is niets belangrijker dan iets anders, want er gebeurt hier niets. Als er geen belangrijkheid is, dan valt hechting aan uitkomst langzaam weg.”
p. 105
“Er is geen reden, geen doel, geen ‘waarom?’
‘Waarom?’ vragen zijn fundamenteel onbeantwoordbaar. De meesten gaan door het leven terwijl ze continu vragen ‘waarom?’ en ze accepteren, zonder het te realiseren, antwoorden die geen antwoord geven op de vraag. Als we vragen waarom de lucht blauw is, dan vertelt het antwoord, of dat nu wetenschappelijk of mystiek of poëtisch is, niet waarom de lucht blauw is, maar hoe het komt dat de lucht blauw is. Als we vragen waarom we ons depressief of blij voelen, kan het antwoord een verklaring geven voor hoe het komt dat we ons zo voelen, maar de vraag blijft nog steeds onbeantwoord. We praten om de ‘waarom?’ heen door verklaringen te geven hoe het komt dat iets zo is, zonder te realiseren dat het ‘waarom?’ onbeantwoord blijft. Er is geen antwoord, er is geen ‘waarom?’ Alles verrijst spontaan vanuit Bewustzijn. Het constante vragen ‘waarom?’ is simpelweg een poging van het denken om de controle te grijpen.
Het is interessant dat bij een jong kind, het onophoudelijke vragen naar ‘waarom?’ ongeveer tegelijkertijd, op dezelfde leeftijd, als het opkomende gevoel van afgescheidenheid als een individueel zelf. Het denken denkt, als ik maar kon vasthouden aan een reden ‘waarom?’ dit allemaal gebeurt, dan zou ik controle hebben en in staat zijn dit allemaal uit te zoeken. Dus neemt het denken genoegen met non-antwoorden en houdt zijn illusie van controle in stand, in plaats van te erkennen dat er geen antwoord is en dat het geen controle heeft. Er is geen reden, geen doel, geen betekenis. Daarom geen belang. Daarom geen betrokkenheid. Niets hoeft anders te zijn.”
p. 108
“Op een bepaalde manier is er geen ‘ontwaken,’ geen verlichting, want er is geen ‘iemand’ om te ontwaken. Wie zou dit moeten zijn? Wie ontwaakt er?
“Ik,’ david? Natuurlijk niet: david is een droompersonage, een idee, een fictie; niet de dromer, en kan daarom overduidelijk niet ontwaken. Er is geen ‘david’ om iets te doen, inclusief ontwaken.
Of is het ‘Wie Ik Werkelijk Ben’ die is ‘ontwaakt;’ Aanwezigheid, Bewustzijn, Al Dat Is? Maar natuurlijk was Bewustzijn nooit in slaap, hoeft nergens van te ontwaken; Bewustzijn is altijd al Al Dat Is.
Het is duidelijk dan, dat er niemand is om te ontwaken. ‘Ontwaken’ is slechts een analogie, een concept, een wegwijzer. De gemeenschap van zoekers heeft de neiging het letterlijk te nemen, maar zoals meeste analogieën kun je er maar zo ver mee komen.
Wat er gebeurd is lijkt meer hierop: in de droom, in het geval van het droompersonage ‘david,’ stopt Al Dat Is met doen alsof ‘Het’ slaapt. Wat altijd al wakker was laat het misverstand dat er iemand is om in slaap te zijn en iemand om te ontwaken, wegvallen.
Dat is alles. En de droom gaat door, als tevoren. Het misverstand is weggevallen, maar het misverstand was toch niet echt, dus wat is er gebeurd? Niets.”
p. 115
Van geloven naar weten
13.03.2020
Op vrij jonge leeftijd vroeg ik me al af hoe het zit met de zin van het bestaan. Wat ik meekreeg van religie kwam hoofdzakelijk van Amerikaanse televisie en de EO, dus wellicht dat ik daar daarom weinig aansluiting vond. Het idee van een opperwezen dat als een bestuurder bepaalt wat er in de wereld gebeurt scheen mij arbitrair en beperkt toe. En het ‘bovennatuurlijke’ karakter van zo’n god voelde intuïtief niet kloppend. Ik wilde niks met geloof.
Naarmate ik meer begon te leren, bijvoorbeeld over natuurkunde, leek het steeds duidelijker: de natuur is onverschillig. Het doet wat het doet en ideeën over goed en slecht, belangrijk en onbelangrijk, waardevol en waardeloos, zijn allemaal door mensen bedacht en toegekend. Wij zijn geëvolueerd om te denken, om te beoordelen wat wenselijk is en wat niet. Het laat ons effectief functioneren, het stelt ons in staat onze omgeving naar onze behoefte om te buigen. Het blijkt dat de omgeving veel flexibeler is dan wijzelf en door onze eigenschap de omgeving aan ons aan te passen zijn we zo’n succesvolle soort op de aarde. En daarom is dat dus wat we doen, het is onze aard.
Dat kan 'de natuur' niks schelen, de natuur is onverschillig. De natuur maalt er niet om als een van ons dood gaat, of als we allemaal dood gaan, of dat de aarde opwarmt. Net zo min als de natuur erom maalt dat een ster in een supernova uiteen spat. Maar waarom is de natuur onverschillig?
Dat kon ik niet beredeneren. Ik was ervan overtuigd dat het zo was, maar ik kon het niet verklaren. Het was dus toch een geloof geworden, terwijl ik daar juist tegen was. En dat maakte het hol was, in wezen betekenisloos. En daarmee werden al mijn waarden een hol geloof. Waarom moet ik lief doen? Of op tijd komen? Of geld verdienen? Is dat om niet te lijden? Maar waarom lijd ik dan toch zo? Waarom is het niet genoeg? Ik dacht steeds dat ik iets miste, tot ik op het punt kwam dat ik alles had wat ik wilde. Maar het bleef hol en leeg en betekenisloos. Omdat ik aanvoelde dat alle betekenis door mijzelf werd toegekend. Iets was goed of belangrijk om geen andere reden dan dat ik dat vond. En waarom vond ik dat? Genen en omgeving, natuur en cultuur.
Het is de consensus-realiteit, de realiteit waar we het met zijn allen over eens zijn volgens een ongeschreven afspraak, waar de meesten van ons zich braaf naar voegen. Om niet verstoten te worden. Overlevingsinstinct. Ik geloof maar in de consensus-realiteit omdat iedereen daarin gelooft en zeker weten kan ik het toch niet...
Waarom is het onverschillig? Waarom doet het wat het doet? Doe ik wat ik doe? Ik had geen antwoorden en dat maakte me uiteindelijk, in combinatie met een wervelstorm aan gebeurtenissen in mijn leven, depressief.
Officiëel kreeg ik een dubbele diagnose: matige depressie in combinatie met dysthyme stoornis. Matig betekent niet dat het wel meeviel: matig betekent medium, zoals in ‘medium gebakken’. Het is de middelste klasse in de serie licht, matig, zwaar. Voor je de diagnose depressie krijgt zit je al in een behoorlijk diep gat, dus klasse 2 is best pittig. Dat was geen feestje. Maar, zie ik nu, het was nodig. Met behulp van therapie, antidepressiva en een begripvolle en liefdevolle omgeving ben ik weer uit die depressie geklommen.
De dysthyme stoornis bleef echter van tijd tot tijd langskomen. Dysthyme stoornis betekent: langere tijd met regelmaat terugkerende depressieve gevoelens. Ik heb het zo lang ik me kan herinneren, in elk geval op de basisschool al. Soms was het licht, dan leek het meer op melancholie: een weemoedige stemming die een beetje lijkt op wat je voelt als een kind verdrietig is en het enige dat je kan doen is het troosten. Liefdevolle treurigheid. Andere keren was het zwaarder. Dan voelde het meer als wanhoop. Waarom word ik gedwongen dit holle bestaan te ervaren? Dan kon ik eigenlijk alleen maar rusten en lezen, wachtend tot het voorbij trok. Ik zie nu dat stress een belangrijke factor was in hoe ik mijn dysthymie ervaarde. Uiteindelijk was het genoeg. Ik was het zo zat, dat ik besloot een radicaal besluit te nemen. Ik besloot te stoppen met de baan die mij de stress opleverde en ik besloot de oorzaak van mijn dysthymie tot op de bodem uit te gaan zoeken: een antwoord op de vraag waarom.
Dat antwoord vond ik niet, maar ik vond, via de non-dualiteit, wel inzicht. Het inzicht dat waaromvragen in wezen onbeantwoordbaar zijn, omdat ze vanuit het verkeerde uitgangspunt gesteld worden. Het is een betekenisloze vraag.
In het inzicht wordt helder gezien dat de natuur, het universum, werkelijk onverschillig is: alles is zonder verschil, alles is zonder afscheiding, alles is één. Dit lijkt op eerste gezicht hol omdat de waaromvraag alleen beantwoord kan worden met door het denken gefabriceerde betekenissen. Maar als ingezien wordt dat de aard van de wereld zoals wij hem ervaren puur onpersoonlijk Bewustzijn is dan wordt de waaromvraag als irrelevant doorzien. Waarom? Waarom niet? Het is. Dat is alles. Ik ben alles, jij bent alles. Geen verschil. Het Bewustzijn is grenzeloos en dus oneindig. En als iets oneindig is, hoe kunnen er dan 2 van zijn, laat staan 7½ miljard? Als iets oneindig is, hoe kan er dan iets anders zijn dan dat?
Het grenzeloze, oneindige, onpersoonlijke Bewustzijn is per definitie zonder een tweede. Al het persoonlijke, het drama, het lijden, maar ook het plezier, wordt doorzien als het kolken of het dansen van Bewustzijn. Omdat we ons lichaam als begrensd ervaren gaan we er vanuit dat ons bewustzijn ook begrensd is. Maar als je dit aan aan rigoureus onderzoek onderwerpt ontdek je dat jouw bewustzijn niet begrensd is. En dus kan het niet anders dan dat jouw bewustzijn hetzelfde bewustzijn is als mijn bewustzijn! Het is Bewustzijn-met-een-hoofdletter.
Hoe dit kan, hoe je je dit voor kunt stellen, kun je begrijpen door de vergelijking te maken met ruimte. Er wordt vaak gezegd dat het Bewustzijn een ruimtelijk karakter heeft (spaciousness).
Als je een mens vergelijkt met een huis, dan is het Bewustzijn als de ruimte waarin dat huis gebouwd is. Die ruimte was er voordat het huis er was, het vult het huis nu, en het zal er zijn als het huis vergaan is. De ruimte geeft het huis zijn functionaliteit: zonder ruimte in het huis kun je er niet in wonen, geen spullen in zetten, enzovoort. Wat er ook met het huis gebeurt, de ruimte blijft onaangetast, onveranderlijk, altijd daar. En het is diezelfde ruimte die het huis van de buren vult en laat functioneren. Alle huizen op de wereld zijn vervuld, doordrongen, van diezelfde ruimte. Dat kan niet anders. Dat is hoe het werkt, dat ervaar je elke dag.
Op vergelijkbare manier animeert het bewustzijn elk lichaam, elke geest. Elk dier en elke plant. Elke steen. Elke ster. Het is om alle dingen en in alle dingen, het maakt alle dingen mogelijk en is op die manier omnipotent: het is dat wat zorgt dat alles kan bestaan, het is zijn. Bewust-zijn. En het is de essentie van al dat is. Het is al dat is. Eén. Geen verschil. En dat is geen geloof, dat is een innerlijk weten.
Als je zelf wilt ervaren hoe alles Bewustzijn is dan kan ik je aanraden om het boek The Direct Path: A User Guide van Greg Goode te lezen. Wil je liever luisteren dan is Rupert Spira een hele goede, begin bijvoorbeeld bij zijn podcast.
Ananda
12.03.2020
Het is de grote lokker van de Advaita: bliss, of zaligheid in goed Nederlands. In het sanskrit Ananda genoemd. Wie wil er geen permanente zaligheid ervaren? Als je het niet daarvoor doet, waarvoor dan wel?
Maar natuurlijk is het niet wat je denkt dat het is. Hier wordt gedoeld op de 'vrede voorbij vrede' en die kan nooit verkregen worden. En het is niet zo dat het een permanente staat van extase is, alsof je een pilletje heb geslikt dat nooit uitwerkt. Het betekent niet dat je permanent high bent al zijn er wel mensen die die term ervoor gebruiken. Het is niet zo dat je nooit meer pijn voelt of nooit meer negatieve emoties hebt of dat je nooit meer fouten maakt.
Toch is een woord als bliss of zaligheid wel een goede benadering van wat er ervaren wordt. En er is wel een vluchtige ervaring die de kern bevat, die je wel kent. Het heeft te maken met het ontbreken van verlangen.
Als je iets heel graag wil, een nieuw huis, een vakantie, een relatie, wat dan ook, dan verlang je daar naar. Dit verlangen is feitelijk hetzelfde als lijden: je hebt iets niet dat je graag wil, dus ben je niet blij. Als je dan op een gegeven moment krijgt wat je zo graag wilde dan voel je je heel blij. Deze blijdschap is meestal van redelijk korte duur: er is altijd weer iets anders dat ontbreekt. Die blijdschap is feitelijk niet meer dan het ontbreken van verlangen. En dat is zaligheid. Vandaar dat in het boeddhisme zoveel nadruk ligt op het stoppen van verlangens. Maar wanneer je probeert niet meer te verlangen kom je er als snel achter… dat je er naar verlangt zonder verlangen te zijn. Fail.
Hoe kom je daar dan uit? Hoe kun je zonder verlangen zijn? Het antwoord is simpelweg: niet. Er zullen altijd verlangens opkomen. Gelukkig is er wel een oplossing: onthechting. De verlangens komen wel op, maar je hecht er niet aan. Verlangens komen worden ervaren, er wordt op gehandeld of niet, en ze verdwijnen weer. Er wordt gezien dat elk verlangen een gedachte is die in de programmering opkomt, maar hij wordt niet meer geclaimd. Het is niet jouw verlangen, er is simpelweg verlangen, en dat is ok. En elk verlangen is ok. Of je nou een koekje verlangt of verlangt om geen koekje te verlangen, of een eind aan het lijden verlangt, het is allemaal ok. Het is maar een sensatie en die zal voorbij gaan, of je nou een koekje pakt of niet. En als er dan een schuldgevoel komt en je verlangt dat dat niet zo was dan is dat ook ok. Alles gaat voorbij, en ook dat is ok. Je hecht er gewoon niet meer aan. En dan is er rust, ongeacht wat de staat van het organisme is. Ongeacht wat het denkt of voelt. Het is helemaal ok, en dat is zaligheid.
Het is zo, zo eenvoudig. Eenvoudig, maar niet gemakkelijk… tenminste, zolang je nog gelooft dat het moeilijk is 😉
Dood van het ego
12.03.2020
In de literatuur wordt vaak gerefereerd aan de 'dood van het ego'. Ik vond dit lang een overdreven uitdrukking. Het ego sterft niet in het licht van het inzicht, het wordt alleen gezien als een onderdeel van de programmering van de geest-lichaam-machine. Zo dacht ik tenminste. Inmiddels begrijp ik waar mijn verwarring vandaan kwam.
De verwarring berustte, natuurlijk, op semantiek. Verschillende mensen gebruiken verschillende betekenissen voor woorden. Ik heb het ego leren kennen als 'het denken,' of 'de verzameling gewoontes, gedachten en meningen waaraan gerefereerd wordt als men ik zegt,' of 'dat wat claimt' (mijn lichaam, mijn fout, mijn bewustzijn). Deze programmering blijft tot op zekere hoogte functioneren. Het is dat wat zegt dat ik dit verhaal schrijf, of dat ik morgen moet werken, of dat ik geen zin heb in thee. Het is noodzakelijk om in sociale context te kunnen functioneren, ook al wordt gezien dat het een script is dat wordt afgespeeld. Hoewel in sommige zeldzame gevallen deze functie radicaal verstoord kan worden, zoals bij U. G. Krishnamurti's 'calamiteit', is het niet gek dat het blijft bestaan bij de meeste mensen. Het is tenslotte een patroon dat jarenlang zorgvuldig is opgebouwd, dus lijkt het onwaarschijnlijk dat het door een inzicht opeens stopt te bestaan.
Toch is er iets dat lijkt te sterven. Het is deze invulling van het woord 'ego' waar op gedoeld wordt en die in veel gevallen een heuse doodsangst schijnt te kunnen veroorzaken, al is dat hier niet het geval geweest. Wat sterft is het gevoel een afgescheiden entiteit te zijn. Je zou dat wat sterft het individu kunnen noemen. Het woord individu komt uit het Latijn en betekent 'ondeelbare.' Zoals het in de spreektaal wordt gebruikt bedoelen we er het afgescheiden organisme mee en natuurlijk niet het Ene, ondeelbare Bewustzijn. Als het Zelf gerealiseerd wordt wordt ingezien dat het individu een idee was, een schijn. Het individu sterft. Maar gelukkig is het alleen maar een idee dat sterft. Dus mocht je geconfronteerd worden met een doodsangst, dan herinner je hopelijk dat je niks te vrezen hebt anders dan de angst zelf.
Ramana Maharshi werd overvallen door het gevoel dat hij ging sterven en besloot het te laten gebeuren en het absolute ontwaakte in hem. Een prachtige allegorie verhaalt van Jesus Christus die, wetende dat hij aan het kruis genageld zou worden, aan God vraagt of hem dit lot bespaard mag worden en tenslotte berust: Uw wil geschiedde. De dood van Jezus is de dood van het individu, de wederopstanding is zijn ontwaken als de Ene. In Resurrecting Jesus vertelt Adyashanti op heel bijzondere manier hoe het Jezus verhaal in zijn geheel gezien kan worden als een allegorie voor het pad van spiritueel ontwaken. Een ontroerende aanrader, die mij als atheïst liet begrijpen wat de aantrekkingskracht is van dit verhaal.
Alan Watts: You're it!
11.03.2020
Het citaat waarmee deze pagina opent werd geïnspireed op de opening van een lezing van Alan Watts. Alan Watts heeft ontzettend veel opgetreden en veel van zijn lezingen zijn opgenomen en bewaard gebleven in een enorm archief. Dit citaat trof ik in de verzameling lezingen You're it! On Hiding, Seeking, and Being Found. Ik herinnerde mij de passage ongeveer en het leek mij een mooie opening voor deze site, omdat ik hetzelfde nastreef. Natuurlijk onthield ik de essentie zoals die voor mij gold, niet wat hij werkelijk zei, dus zo heb ik het opgeschreven. Ik wil nu graag de originele opening van zijn lezing hier delen:
Ik mag de vrijheid nemen om te beginnen met iets te zeggen over mijzelf en mijn rol in het spreken tot jullie over filosofische zaken. Want ik wil dat het volledig helder is, dat ik geen goeroe ben. Met andere woorden, ik spreek over wat we ‘deze dingen’ noemen en dat omvat een veelheid aan interesses betreffende oosterse filosofie, psychotherapie, religie, mysticisme, et cetera. I spreek over deze zaken omdat ik erin geïnteresseerd ben, en omdat ik er plezier in heb om erover te spreken. En ieder verstandig persoon verdient zijn kost door te doen waar hij plezier in heeft. En dat verklaart mij.
Nu, zeggen dat ik geen goeroe ben, betekent ook dat ik je niet probeer te helpen, of je te verbeteren. Ik accepteer je zoals je bent. Ik ben er daarom niet op uit om ‘de wereld te redden.’ Natuurlijk, als een stroompje, een bubbelende bron, uit de bergen vloeit, dan doet het zijn ding. En als een dorstige reiziger zichzelf helpt, is dat prima. Wanneer een vogel zingt, zingt hij niet voor de bevordering van muziek. Maar als iemand stopt om te luisteren, en ervan geniet, is dat prima. In deze geest spreek ik.
Ik heb geen groep volgelingen, ik probeer geen discipelen te maken. Want ik werk volgens het principe van de arts, in plaats van de geestelijke. Een arts probeert altijd van zijn patiënten af te komen en ze gezond weg te sturen om op eigen voeten te staan. Een geestelijke, daarentegen, probeert ze te winnen als leden van een religieuze organisatie, zodat ze hun bijdrage blijven betalen, om de hypotheek van een duur gebouw te bekostigen, en in het algemeen om bij de kerk te horen, het lidmaatschap te vergroten, en zodoende, door enkel het gewicht van de aantallen, de waarheid van zijn principes te bewijzen.
En mijn doel is werkelijk van jullie af te komen. Zodat je mij niet nodig zult hebben, noch enig andere leraar. Ik ben bang dat sommige van mijn collega’s deze instelling niet goed zouden keuren, omdat het alom wordt geloofd en gezegd, dat het—om vooruit te komen in het spirituele leven, wat dat ook is—essentieel is om een goeroe te hebben, en hem volledige gehoorzaamheid toe te kennen.
En mij wordt zo vaak de vraag gesteld, ‘is het werkelijk noodzakelijk om een goeroe te hebben?’ Ik kan dat alleen beantwoorden door te zeggen ‘ja, het is noodzakelijk, als jij denkt dat dat zo is.’ In dezelfde geest als wordt gezegd dat iemand die naar de psychiater gaat zijn hoofd zou moeten laten nakijken. Natuurlijk zit er meer in dat gezegde dan je op het eerste gehoor zou denken. Want, als je werkelijk oprecht bezorgd bent over jezelf, en je verkeert in dermate in verwarring dat je het gevoel hebt dat je naar een psychiater moet om over je staat te spreken, dan moet je natuurlijk gaan.
Het is net zo, als je behoefte hebt aan iemand die je vertelt wat je moet doen, om te mediteren, of een staat van bevrijding, nirwana, moksha, of hoe het ook genoemd wordt, te bereiken, en je voelt die noodzaak zeer sterk, dan moet je dat doen! Want, zoals de dichter William Blake zei, “de dwaas die volhardt in zijn dwaasheid zal wijs worden.”
Echter, ik wil nog hierop wijzen: wat is de bron van een goeroe’s autoriteit? Hij kan je vertellen dat hij spreekt uit ervaring. Dat hij staten van bewustzijn heeft ervaren die hem diepgaand zalig, begripvol, of mededogend, of wat dan ook, gemaakt hebben. En je kan op zijn woord vertrouwen. En je kan vertrouwen op het woord van andere mensen die het, net zo, met hem eens zijn. Maar elk van hen, en jij op jouw beurt, is het met hem eens vanuit je eigen mening en op basis van je eigen oordeel. En dus ben jij de bron van de autoriteit van de leraar. En dat is waar, of hij nu spreekt als individu, of als vertegenwoordiger van een traditie of een kerk.
Favoriet boek: Perfect Brilliant Stillness, David Carse
09.03.2020
Gisteren ben ik - voor het eerst sinds mijn plons in het non-duale - begonnen met het herlezen van een boek. Of eigenlijk herluisteren, want ik heb het luisterboek. Het betreft hier Perfect Brilliant Stillness van David Carse, voorgelezen door acteur Terence Stamp. Ik moest even wennen aan de rauwe, raspende en toch warme stem en de enigszins hypnotische kadans van Stamp. Maar naarmate ik dieper in het boek kwam merkte ik dat hij het met passie en inzicht vertelt, de nadruk steeds precies goed legt. Toen ik daarna aan een volgend luisterboek begon merkte ik dat ik Stamp miste. Ik wilde dat hij mijn volgende boek ook voorlas!
Maar goed, hoe fijn iemand ook voorleest, het belangrijkste is toch wat er voorgelezen wordt. David Carse is zo iemand die een heftige 'ontwakings ervaring' beleefde. Hij refereert ernaar als 'wat er gebeurde in de jungle'. Wat dit interessant maakt, en anders dan veel andere van dit soort inzichtsverslagen, is dat Carse zich nooit verdiept had in ‘de leer’ van de non-dualiteit. Zijn ervaring kwam als het ware uit het niets (vergeef me de woordspeling). Hij had dus geen idee wat hem overkwam en had daarna het idee dat mensen zouden denken dat hij gek geworden was. Niet dat dat iets uitmaakte, er was immers niemand die gek kon worden, noch iemand om hem gek te vinden. Na het ‘ontwaken’ was hij dusdanig in de war en ging hij op zoek naar begeleiding. Hij vond het in verschillende bronnen, maar een van de interessantste is dat hij op bezoek ging bij Ramesh Balsekar, voormalig vertaler voor Sri Nisargadatta Maharaj.
Wat mij vooral aanspreekt aan dit boek is de extreem heldere omschrijving van ‘het inzicht,’ en de implicaties die dit heeft. Er is niemand die iets ‘doet,’ de geest-lichaam machine handelt simpelweg… en toch verandert het handelen als gevolg van het inzicht. De vergissing is om het gebeuren persoonlijk te nemen. Het is de fundamentele misidentificatie die aan de oorsprong ligt van al het lijden. Lijden gebeurt, maar het is de geest-lichaam machine die lijdt - niet jij, ik, het onpersoonlijke Bewustzijn. En zodoende is het lijden geen enkel probleem meer. Het is slechts het lijden van een droompersonage in een droomwereld, van een personage in de film van het leven.
Ik kwam dit luisterboek op het spoor door een aflevering van Urban Guru Cafe, waarin je een voorproefje kunt horen - iets wat ik je van harte kan aanraden. Tenslotte nog een citaat:
“It may be helpful to let go of the idea that God has somehow screwed up and needs your help and involvement, or that of the sage, to set things right. What is, cannot but be the perfect unfolding in Consciousness. And if an adjustment is needed to maintain the cosmic balance, some ‘one,’ perhaps ‘you,’ will be irresistibly motivated to perform an action which will serve that purpose. And that too will be the perfect unfolding. Just don’t take it personally.”
David Carse, Perfect Brilliant Stillness
Keuzestress
08.03.2020
Onlangs sprak ik met een goede vriend over vrije wil. Hij antwoordde zonder meer: vrije wil bestaat. Hier had ik wat moeite mee. Ik heb deze vriend hoog zitten en over het algemeen zitten we, waar het op non-dualiteit aankomt, op één lijn. Nadat we wat door praatten voel het op zijn plek. Hij zei: 'er is maar één vrije wil.' Zo bezien heeft hij natuurlijk gelijk: de enige vrije wil is de onpersoonlijke vrije wil. Het Bewustzijn is vrij te manifesteren wat er gemanifesteerd moet worden. De enige vrije wil is 'Gods wil,' zogezegd. Hoewel het enigszins misleidend is om dit 'wil' te noemen. Wij kennen wil alleen als iets persoonlijks. 'Gods wil' is de wil die wil dat alles is zoals het is, het is de natuur, dat wat vanzelf zo is.
Onze persoonlijke vrije wil is een onderdeel van de illusie, dat moet wel zo zijn. Immers, als 'ik' slechts een illusoire verzameling concepten, meningen en voorkeuren is, wie is er dan om iets te willen? Mijn realisatie van dit feit kwam met de volgende overwegingen. Als ik een van mijn keuzes analyseer, en ik neem zoveel mogelijk factoren in ogenschouw, dan kom ik tot de conclusie dat ik gegeven dezelfde factoren dezelfde keuze zou maken. Voor belangrijke beslissingen geldt dit, maar dat is ook zo voor de keus welke chips je neemt in de supermarkt. Dus is mijn keuze volledig afhankelijk van de situatie - en daarmee niet vrij. De vermeende vrijheid bestaat erin dat we ons kunnen voorstellen dat we iets anders hadden kunnen doen, maar dit is schijn! Het is een geloofde gedachte die niet op waarheid berust.
Welke situatie uiteindelijk leidt tot een bepaalde beslissing doet er dus feitelijk niet toe. Keuzestress is dus niet nodig, al lijkt de universele wil ons soms tot keuzestress te dwingen. Als dat zo gebeurt dan kan ik alleen maar concluderen dat dit gebeurt zodat we kunnen inzien dat het niet nodig is, als katalysator tot inzicht.
Binnen de droom die het leven heet, daarentegen, is het het ego wel degelijk een actor. Binnen de droom valt er dus schijnbaar iets te kiezen. Die functie is er niet zomaar: hij is een belangrijk onderdeel van de sociale machine. Het is de smeerolie, door ons morele verantwoordelijkheid te verschaffen. Iemand die zich niet verantwoordelijk voelt voor zijn keuzes is bijvoorbeeld eerder geneigd asociaal gedrag te vertonen, zoals valsspelen.
Het fictieve karakter van vrije wil is dan ook niet bedoeld als vrijbrief om maar 'te doen wat je wil' en dan te zeggen dat je er toch niks aan kon doen. Als die wil namelijk niet vrij is, is geen enkele wil vrij en is dus ook de verontwaardiging en de daaropvolgende consequenties iets waar jouw bestraffen 'niks aan kan doen'. Als jij het niet kan laten om vreemd te gaan kan jouw partner het niet laten om het uit te maken. Of vrije wil in die zin dus werkelijk bestaat is binnen de droom niet van belang. Behalve dan om tot inzicht te komen...
Het inzicht dat ook vrije wil een illusie is, is namelijk wèl een belangrijk inzicht voor het besef van eenheid: wat wordt ingezien is dat niet de persoonlijke wil, maar de universele wil bepaalt wat er gebeurt. Dit leidt tot de ervaring van wijsheid: 'dat ik niks ben,' om Nisargadatta aan te halenq.nisargadatta-2. Verder onderzoek levert dan het inzicht dat de 'ik' waarmee je je hele leven identificeerde niet werkelijk bestaat en dat de bodymind in wezen wordt bezield door het Ene. Dit leidt paradoxaal genoeg naar de ervaring van liefde, doordat gezien wordt dat de ziel één is met het Absolute: 'dat ik alles ben.'
Lees voor een iets diepgaander onderzoek van vrije wil deze artikelen op Cosmos Magazine en Psychology Today.
Vorm en vormloos
07.03.2020
De literatuur heeft het vaak over 'het vormloze' tegenover 'de wereld van de vorm.' Vormen komen voort uit het vormloze, schrijf men. Maar hoe moet je dat nou zien? Het vormloze lijkt per definitie iets ongrijpbaars te zijn en dat is het in wezen natuurlijk ook. Maar ook 'het vormloze' is natuurlijk een concept. Dat waar het concept naar verwijst kan nooit gegrepen (begrepen) worden, maar het concept wil ik proberen uit te leggen.
De term 'vormloos' klinkt mysterieus, helemaal als het omschreven wordt als de bron van de wereld zoals je die kent. Het is de ongrijpbare ondergrond van alle dingen. Maar de werkelijkheid is gelukkig in essentie ontzettend simpel, of liever: een-voudig. Zo eenvoudig dat we haar vaak over het hoofd zien. Het vormloze is simpelweg de wereld zonder concepten. Op het moment dat we de wereld ervaren en die met ons denken opdelen in stukjes door ze te labelen ontstaat de wereld van de vorm.
Vormen zijn een functie van het denken. Het denken, op zichzelf een vorm in het vormloze, functioneert alleen maar dankzij vormen. We moeten dingen labelen om er over na te kunnen denken! Vormen zijn dus niet meer dan labels. Haal de labels weg en wat blijft er over? In essentie verandert er niks als je de labels weghaalt, maar zonder die labels wordt de wereld opeens zichzelf, zoals hij altijd al was, alleen zag je het niet omdat je naar de labels keek. Je zag de vorm, maar miste het vormloze.
Lange tijd scheen het bestaan mij hol en zinloos toe. Nu besef ik dat het hol en oppervlakkig leek omdat ik dacht dat ik de wereld kende. Maar ik kende alleen de vormen, de labels. En vorm op zich is hol omdat het maar een concept is.
Een voorbeeld: gedurende mijn leven gingen we met enige regelmaat wandelen in het bos. Het was nooit een probleem, tot mijn puberteit. Vreselijk vond ik dat wandelen toen. Waarom zou je gaan wandelen? Een boom is een boom, toch? En als je er één gezien hebt heb je ze allemaal gezien. Helemaal in dát bos, want daar zijn we al zo vaak geweest. Dat ken ik al.
Al je de labels aanziet voor de werkelijkheid dan ga je voorbij aan het vormloze. Dan ga je voorbij aan de wezenlijke kwaliteit van al wat is. En die kwaliteit is oneindig. Geen boom is hetzelfde en elke keer dat je hem ziet is hij weer anders, alleen al omdat jij elke keer anders bent. Laat staan een heel bos! Hoe de boom door jou ervaren wordt is altijd uniek. Jij bent net zo'n wezenlijk onderdeel van die ervaring als de boom, het bos, het weer, de mensen waarmee je wandelt, de stand van de sterren… in de vormloze toestand is het onmogelijk om nog onderscheid te maken en vloeit alles in elkaar over. Op het moment dat je bewust bent van het vormloze onder de vormen worden al die vormen rijk, vervuld van een niet te verwoorden betekenis: vervuld van leven.
Nuancering ten aanzien van geloof
07.03.2020
In het stukje over religie haal ik Richard Dawkins aan, waarin hij blind geloof verklaart tot de bron van al het kwaad. Ik zat hier nog wat over te mijmeren en besefte mij dat non-dualisme dit eigenlijk tot in het extreme door trekt. Als je werkelijk onderzoekt wat bewezen is, voor jou, in je eigen ervaring, dan kun je tot geen andere conclusie komen dan dat het enige wat als bewezen beschouwd kan worden is: ik besta. Of eigenlijk: er is bestaan. Het is evident dat er iets is. Er is niet niets, er is iets. Maar alles wat je meent te kunnen zeggen over dat iets… dat is een aanname.
Ok, tot dusver deze hele website in een notendop. Waar ik met dit artikel heen wil is dat geloof. Veel mensen geloven of zijn gelovig. En, zo schrijf ik, dat is prima, ook al is het niet voor mij. Ik wil hier aan toevoegen, dat ik wel degelijk inzie dat religie een hele waardevolle rol kan hebben in het leven. Religie is een manier om met regelmaat aandacht te vragen voor het spirituele. Rituelen kunnen een helend effect hebben. In die zin kan religie echt betekenis hebben in iemands leven. Wanneer wordt ingezien dat de aard van het bestaan spiritueel is, dat alles dat is in wezen goddelijk is, wordt ook gezien dat dergelijke rituelen niet nodig zijn. Spiritualteit wordt dan op elk moment herkend als een wezenlijke eigenschap van het bestaan.
Terug naar dat blinde geloof en het kwaad, hoe zit het daar dan mee? In het Nederlands hebben we alleen het woord 'geloof,' maar in het Engels gebruikt men de woorden 'belief' en 'faith.' Hoewel Dawkins, een Brit, ageert tegen 'blind faith,' is het mij meer om 'belief' te doen. 'Belief' zou je kunnen vertalen als 'een voor waar genomen aanname.' Een overtuiging. Overtuigingen zijn, om het maar even plat te zeggen, de essentie van de illusie. Ik heb het idee dat veel mensen hun overtuigingen verwarren met 'faith.' De bijbel letterlijk nemen als een geschiedenisboek is daar een voorbeeld van.
Faith, of 'echt' geloof, geloof zoals geloof oorspronkelijk bedoeld is, houdt iets anders in. Het woord faith heeft niet voor niks nog een andere betekenis: vertrouwen. Het ware geloof is erop vertrouwen dat 'wat is' precies is zoals het moet zijn. Het Absolute doet wat het doet en het kan niet anders zijn dan het is - dus waarom zou er iets niet goed zijn? Het Absolute, of God, is per definitie perfect, want het is de oorzaak van alles, is in alles, is alles. En alles wat gebeurt moet dus gebeuren, het kan niet anders. En dit is dan 'de wil van God,' die zich altijd voltrekt. Een ander woord, dat niet voor niks sterk lijkt op faith, is 'fate.' Het lot. De predestinatie. Het ware geloof is je voegen naar de wil van God. Oftewel, mee gaan met de stroom. En als je gezegend wordt met dit inzicht dan zie je in dat alles wat je denkt en doet Gods wil is, het Bewustzijn dat ervaart wat er te ervaren is. Dat inzicht hebben is wat we overgave noemen. Dat inzicht krijgen is wat we genade noemen.
Wees als water
06.03.2020
Toen ik gisteren sprak ik met een goede vriend over de rollen die we spelen in het sociale spel van alledag, moest ik terugdenken aan mijn middelbare schooltijd.Toen ik op de middelbare school zat maakte ik me natuurlijk ook druk over meisjes. Ik was niet zo'n held op sociaal gebied en had last van een flinke dosis onzekerheid. Vaak kreeg ik het advies ‘wees gewoon jezelf.’ Dat klonk wel goed, maar hoe doe je dat, jezelf zijn? In de praktijk draaide het er op uit dat ik op het moment suprême meestal erg zelfbewust (als in ‘ego-bewust’ en niet Zelf-bewust 😉) werd waardoor mijn pogingen een normaal gesprek te voeren met iemand die ik werkelijk interessant vond natuurlijk helemaal misliepen.
Zo’n 20 jaar geleden besefte ik me heel duidelijk dat ik rollen leek te spelen, afhankelijk van de situatie en met wie ik omging. Bij mijn ouders was ik anders dan bij mijn beste vrienden. In de supermarkt deed ik anders dan in de kroeg. Alleen voelde ik me anders dan met bekenden en bij vreemden wéér anders. ‘Gewoon mezelf zijn’ was dus kennelijk niet iets dat je zomaar doet…
Ik begon te zoeken naar wie ik dan was, en in het directe verlengde daarvan naar wie ik dan wilde zijn. Ik onderzocht normen en waarden, probeerde te ontdekken waar ik me prettig bij voelde en bedacht doelen en leefregels voor mezelf. Ik denk dat veel mensen zo’n ontwikkeling meemaken als puber en jongvolwassene. Het is ook wat er van ons verwacht lijkt te worden door de maatschappij. Alles is maakbaar, inclusief wijzelf, zo is het mantra op dit moment.
Toch merkte ik gaandeweg dat bepaalde dingen niet werkten zoals ik verwachtte. Soms lukte het niet om me te houden aan de regels die ik voor mezelf gesteld had. Soms deed ik spontaan iets heel anders dan mijn ethiek me voorschreef. En daar waar mijn ethiek en die van mijn omgeving overeenkwamen werd de druk die ik ervaarde groter en groter. Uiteindelijk kreeg ik steeds meer het gevoel dat ik in een keurslijf gedrukt werd. Ik moest rekening houden met anderen. Als iemand het niet met me eens was paste ik me aan. Ik moest altijd op tijd komen. Ik mocht me pas ziek melden als ik mijn longen uit mijn lijf hoestte. Ga zo maar door, regeltjes, regeltjes. Mijn zorgvuldig opgebouwde persoonlijkheid liet me danig in de steek en ik had het niet eens door: ik was zo gewend geraakt aan mijn eigen regels dat ik vergat dat ik ze mezelf had opgelegd. Ik dacht als het ware dat ik die regels was! Dat klinkt misschien stom, maar ga zelf maar eens na waarom je bepaalde dingen doet. Veelal komt gedrag voort uit aangeleerde regels. En door die regels altijd maar blind te volgen was ik dus niet mezelf. Proberen om een constante, onveranderlijke persoonlijkheid vast te houden is niet te doen, niet wenselijk en ook niet natuurlijk! Er is niet één rol die je altijd moet spelen. De rol die je vanzelf speelt is de rol die je moet spelen. Jij, en de rol die je (lijkt) te spelen, zijn niet los van je omgeving en je omstandigheden.
Het Taoïsme biedt mooi advies vanuit de natuur. Het Chinese woord voor natuur, ziran of tzu-jen,自然, betekent ‘dat wat van zichzelf zo is.’[3]Uit Tao: The Watercourse Way van Alan Watts De term verwijst dus niet alleen naar de natuur, zoals het bos of onkruid in de tuin, maar omvat ook de betekenis van natuur als ‘aard’ en doelt daarmee ook op de menselijke natuur, op spontaniteit, intuïtie en vrijheid.
Neem water: dan weer kolkend, dan weer kabbelend, stroomt het vanzelf langs rotsen en door ondiepe poelen. Het zal altijd naar het laagste punt stromen, volgens de weg van de minste weerstand. Hou dit beeld in je achterhoofd, de volgende keer dat je ergens mee worstelt.
Wees als water: dan weer wild, dan weer kalm, word je gevormd door de omstandigheden. Altijd stromend en altijd anders ― en toch altijd jezelf.
Waarom deze website?
De wereld hangt aan elkaar van verhalen. Ik ben een groot gedeelte van mijn leven bezig geweest met het vertellen van verhalen. Dat waren altijd de verhalen van anderen. Ik werkte voor regisseurs en hielp hen hun verhaal zo goed mogelijk verteld te krijgen. Er was alleen nooit een verhaal dat ik zelf wilde vertellen. Ik had nooit het gevoel dat ik iets toe te voegen had aan de wereld. Tot nu.
Disclaimer: alles wat hier geschreven is informatie die vrij beschikbaar is. Veel komt uit boeken, maar hier staat niets dat nergens anders te vinden is. Het is alleen maar een 'vertaling' en ordening van die informatie. Alles wordt hier vrij aangeboden. Er wordt niets verwacht of gevraagd van de lezer.
Waarom nu wel?
Ik ben al vanaf jonge leeftijd geïnteresseerd in de grote levensvragen. Wat is het leven? En de dood? Waarom is alles zoals het is? Wat is de zin ervan? Af en aan hield ik me bezig met deze vragen en hier en daar kreeg ik aanwijzingen . Maar ik voelde me nooit bevredigd met de antwoorden die ik vond. Het dagelijkse leven werd steeds somberder en zinlozer, terwijl het ‘op papier’ steeds beter werd. Ik kreeg een lieve vrouw, prachtige kinderen, een leuke baan, een mooi huis… alles wat ik wilde. Toch bleef het leven op de een of andere manier leeg. Tot ik uiteindelijk eerst in een burnout en vervolgens in een depressie terecht kwam. Ik hees mezelf met hulp van lieve mensen om me heen uit de depressie en het leven werd weer dragelijk, maar ik bleef me afvragen...
Is dit alles?
“We komen niets te kort, we hebben alles
Een kind, een huis, een auto en elkaar
Maar weet je lieve schat wat het geval is, ah
Ik zoek iets meer, ik weet alleen niet waar”
Doe Maar
Ik bleef het gevoel houden dat ik mezelf voor de gek aan het houden was. Dat ik het leven niet zag voor wat het werkelijk is. En toen, in 2019, kwam ik voor de opgave een nieuwe baan te zoeken en ik had géén idee wat ik wilde. De situatie dwong me om een nieuwe invalshoek te zoeken. Ik had heil gezocht in de wetenschap, psychologie, psychiatrie en de filosofie. Religie stond mij altijd tegen en alternatieve geneeswijzen nam ik niet serieus. Uiteindelijk kwam ik, geplaagd door steeds terugkerende depressieve momenten, een goed boek over mindfulness tegen. Daarna durfde ik eindelijk een alternatieve therapeut te benaderen. Zij hielp mij inzien dat ik goed stil moet staan bij wie ik eigenlijk ben en op welke manier ik iets bij kan dragen aan de wereld (dankjewel Astrid!) Ik leerde eindelijk mijn depressieve gevoelens te confronteren en ze te zien voor wat ze zijn. Het leidde mij naar een diepgravend spiritueel zelfonderzoek en heel veel lezen. Ik ben ook dank verschuldigd aan Johan (dankjewel Johan!) Uiteindelijk nam ik een beslissing die ik lang niet wilde nemen: ik ging voor het einde van het lijden. Ik zou verlicht worden!
Verlichting? Srsly?
Srsly. Ik dacht altijd dat je voor verlichting jarenlang uren per dag moest mediteren, je chakra's moest openen, ademhalingsoefeningen moest doen en dat je nooit meer een biertje mocht drinken. Maar dat bleek grote onzin te zijn. Er bleek een gedachtengoed te zijn dat naadloos aansluit bij mijn vroegere intuïties! Ik ging nog meer lezen en luisteren en in tamelijk korte tijd raakte ik wegwijs in de wereld van Tao, Advaita, Gnosis, Boeddhisme, kortom: de wereld van de non-dualiteit.
Maar wat wil je dan vertellen?
Wat ik wil delen met de wereld is mijn inzicht in non-dualiteit, de invalshoek die hier beleefd wordt. Ik heb 40 jaar geleefd met het idee dat spiritualiteit vaag is; verlichting is een illusie en het leven is bloedserieus. Ik ben tot het inzicht gekomen dat dit allemaal helemaal waar is. Maar ook dat dat er allemaal helemaal niks toe doet. Waarom? De essentie is dat het allemaal, maar dan ook allemaal tussen je oren zit. Hoe dat precies in elkaar steekt, daar gaat deze tekst over.
Ik wil jou, lezer, meenemen in mijn zoektocht naar inzicht in de ware aard van het leven. Ik wil delen wat ik gevonden heb. En ik hoop dat jij daar wat aan hebt. Als ik mensen kan helpen met het verduidelijken van non-dualiteit en wat je daar aan hebt in je dagelijkse leven, dan doe ik dat graag. Als ik ook maar iets bij kan dragen aan het verminderen van het lijden is dat meer dan genoeg reden om dit te doen. Maar of dat lukt kan ik niet weten. Ik weet alleen maar dat ik hier iets mee moet. En wat dat is, dat zal blijken. Op dit moment is het deze website! En op dit moment draagt het bij aan het einde van mijn lijden en het versterken van mijn inzicht. Missie geslaagd dus 😉
Ik zal hier veel verwijzen naar andere bronnen. Ik kan niemand iets wezenlijk nieuws vertellen. Niet alleen is er al zoveel geschreven en gesproken over non-dualiteit, sommige teksten al millennia oud. Wat er verteld wordt is voor niemand werkelijk nieuw, want alle teksten over non-dualiteit verwijzen naar een thuiskomen in een staat van natuurlijk zijn. Wat ik wèl kan toevoegen is mijn visie op wat ik gelezen heb, de verbanden die ik zie tussen verschillende stromingen, en hoe je wat kan met deze zienswijze in het dagelijks leven.
Een eind aan het lijden
De oorzaak van mijn geestelijk graven heb ik altijd gezien als het zoeken naar een manier om niet te hoeven lijden. Het leven voelde vaak leeg en zinloos, en daar leed ik onder. Het Boeddhisme verwijst expliciet naar het einde van het lijden, immers Siddharta Gautama ging op zoek naar een manier om het einde van het lijden te bewerkstelligen. Hij vond een manier en dat wordt ‘verlichting’ genoemd. Men noemde hem vanaf dat moment dan ook Boeddha, wat ‘de verlichte’ betekent.
Wat is verlichting?
Het woord verlichting heeft twee betekenissen. Enerzijds verwijst het naar de manier waarop helder inzicht een licht kan schijnen. Anderzijds wijst het naar het verlichten van een last, het eind van lijden. Verlossing dus. Er wordt gesproken over een staat van oneindige liefde en volledige vrijheid. Dat is nogal een trofee! Kennelijk was het de Boeddha gelukt in een permanente staat van verlichting te verkeren. En wie wil dat niet?
Vaak wordt er enorm wollig en groots gedaan over spiritueel inzicht. Maar waar het werkelijk over gaat is juist heel aards, heel gewoontjes. Dat maakt het zo lastig te vatten en tegelijk ook zo bijzonder. Het is eigenlijk niet meer dan een verandering van standpunt, maar wel een met een diepgaande invloed op de manier waarop je het leven ervaart.
Non-dualiteit
De term non-dualiteit komt uit het Hindoeïsme, uit een leer die Advaita Vedanta genoemd wordt. Advaita betekent ‘niet twee’ (a = niet, dvaita = twee), dus vandaar non-dualiteit. Heel in het kort komt de leer er op neer dat wij de wereld ervaren als twee dingen: ik en niet-ik. Dat wil zeggen dat als je je belevingswereld zoveel mogelijk versimpelt je uiteindelijk uitkomt op een tweedeling: aan de ene kant een ‘ik’ en aan de andere kant een ‘niet-ik’, alles wat ik niet ben. De leer van de non-dualiteit zegt dat deze tweedeling een vergissing is, een illusie. Die illusie veroorzaakt het lijden. Het doorzien van die illusie leidt tot verlichting. Hoe je dat zou moeten doen, hoe die verlichting er dan uitziet… dat is natuurlijk waar het werkelijk om gaat, de worst (wortel voor de vega's onder ons) die de spirituele zoeker voor de neus gehangen wordt.
Het blijkt dat de instructies voor het bereiken van verlichting even eenvoudig als verwarrend zijn:
Je kunt niks doen om verlicht te worden, want je bent het al.
Je beseft het alleen niet. Flauw he? Wat is er te beseffen dan? Hoe kom je dan tot dat besef? Om je niet onnodig in spanning te laten zal ik je meteen het 'geheim' verklappen. Niet alleen kun je niets doen om verlicht te worden, je kunt zelfs helemaal niet verlicht worden. Verlichting bestaat helemaal niet. Er is niets, maar dan ook niets te bereiken. En elke oprechte non-dualist (als er zoiets bestaat) zal je hetzelfde vertellen. Nu denk je 'he? Maar waarom is er dan zo enorm veel over geschreven?' Tja, dat zit hem dus in de context. Deze woorden hebben een subtiel andere betekenis dan hoe we ze doorgaans gebruiken. Dat geldt voor 'verlichting', 'oneindigheid', 'liefde' en 'vrijheid'. Voor 'doen', 'bestaan' en 'lijden'. Om die woorden te begrijpen zoals ze in de non-dualiteit bedoeld worden, moet je ze zien voor wat ze werkelijk zijn, en daarvoor heb je wat context nodig. Al deze tekst hier probeert die context te geven, om uit te leggen wat in wezen niet uit te leggen valt, en waarom dat niet uit te leggen valt.
"De Tao waarover gesproken kan worden is niet de werkelijke Tao."
Lao Tse, openingszin van de Tao Te Ching
Zelfrealisatie: wie ben ik eigenlijk?
Non-dualiteit wordt vaak in één adem genoemd met ‘zelfrealisatie’, vaak worden ze zelfs als synoniem gebruikt, omdat bij volledige zelfrealisatie het doel[1]Dit soort woorden, ‘doel’ en ‘proces’, moet je niet al te letterlijk opvatten. In wezen is er geen doel en geen proces, net zoals er geen verlichting is. bereikt is. Zelfrealisatie verwijst naar ‘beseffen wat je werkelijk bent’ en dat is onlosmakelijk verbonden met non-dualiteit. Dat kan niet anders, want als je uitgaat van de tweedeling ‘ik / niet-ik’ dan moet je wel weten wie die ik dan is. En het blijkt, wanneer je het goed onderzoekt, niet zo duidelijk te zijn wie of wat die ‘ik’ werkelijk is. Dit is dan ook een veelgebruikt uitgangspunt bij het ontwikkelen van inzicht in non-dualiteit. Iemand zoals Sri Nisargadatta Maharaj adviseerde eigenlijk alle spirituele zoekers die hem bezochten ‘stil te zijn met het gevoel ik ben,’ wat op hetzelfde neer komt. Er zijn heel veel boeken geschreven over wie je werkelijk bent en hoe je daar achter kunt komen.
Ruwweg valt het proces van zelfrealisatie in een aantal fasen uiteen. Dit zijn geen wetten of regels, er is geen vaste volgorde en niet alle fases zijn noodzakelijk. Iedereen beleeft het op zijn eigen manier. Elke zelfrealisatie is uniek. Het kan kort en heftig zijn, langzaam en subtiel, het kan gepaard gaan met een indrukwekkende mystieke ervaring, of een aanval van de slappe lach, en soms zegt iemand alleen maar 'joh!'. Bij mij gebeurde het redelijk snel, maar niet zo heftig. Maar als het inzicht er een keer is dan is het er en dan snap je eigenlijk niet hoe je het ooit had kunnen missen en is de helderheid onmiskenbaar.
De fasen die ik doorlopen heb:
- Inzien wat de wereld niet is
- Inzien wat ik niet ben
- De waarnemer
- Inzien wat ik wel ben (zelfrealisatie)
Deze stappen heb ik niet netjes één voor één doorlopen. Dan weer begreep ik wat beter wat ik niet ben, dan weer wat met de waarnemer bedoeld wordt. En dan weer zag hoe die inzichten met elkaar verband houden. Inzicht is, net als alles in het leven, een organisch proces. Het leven heeft vele facetten en het doorgronden van die facetten gebeurt door elkaar, dan weer hier, dan weer daar. Inzicht bestaat niet, als een machine, uit losse ‘onderdelen’ die ‘in elkaar gezet worden.’ Inzicht groeit. Zoals de natuur groeit. Zoals ook de mens groeit: er ontstaat niet eerst een hart en dan een long en dan een teen, alles groeit tegelijkertijd. Dan groeit het een wat harder dan groeit het ander wat harder. Het een begint eerder dan het ander. Maar het gebeurt nooit los van elkaar.
De Wereld
"You are here because you know something. What you know you can't explain, but you feel it… You've felt it your entire life. That there's something wrong with the world - you don't know what it is, but it's there… Like a splinter in your mind, driving you mad."
Morpheus in 'The Matrix' (1999)
Het eerste inzicht was dat de wereld niet is wat ik altijd dacht dat hij was. En dat komt door hoe je hersenen werken. Ik dacht namelijk altijd dat wat ik zag echt was. Maar wat ik zie, wat jij nu ziet, is niet de werkelijkheid! Ga maar na: onze ogen zien een stukje van het spectrum. Het houdt op bij ultraviolet en infrarood. Infrarood kun je nog voelen, als warmte. Maar zelfs met infrarood erbij is dit maar een fractie van alle elektromagnetische straling die er is. Dus onze ogen geven ons een allerminst compleet beeld. Datzelfde geldt voor al onze zintuigen. Wat we ervaren blijkt maar een zeer beperkt stukje van de werkelijkheid. Maar het is nog beperkter dan onze beperkte zintuigen toelaten. Want wat ervaar je dan wel? Wat je ziet is jouw idee van de werkelijkheid. Het is een interpretatie! Jij ziet een hoopje moleculen en je ervaart een tafel. Maar die tafel is maar een idee. Er is in wezen niet echt iets dat een tafel is. Tafel is een concept. Er zijn blokken hout in een bepaalde vorm aan elkaar verbonden, en dat noem je tafel. Maar dat is ook niet waar. Hout is ook een concept. Er zijn alleen moleculen, maar ook dat is maar een label. Uiteindelijk is er een hoopje quantum trillingen met een heleboel ruimte ertussen en wij denken dan 'tafel'. En dat gaat natuurlijk nog veel verder. Want je ziet ook geen moleculen, of atomen of quarks. Ook dat zijn concepten. En zo zie je om je heen alleen maar concepten. Die in wezen niks te maken hebben met wat er werkelijk is. Wat iets werkelijk is kun je nooit in woorden vatten, noch in een idee. Je kan praten of denken over water tot je een ons weegt, of de hele Wikipedia pagina lezen, maar dat zal nooit je dorst lessen - dat kan alleen de werkelijkheid die we water noemen. Die concepten zijn labels voor stukjes werkelijkheid, maar ze zijn niet de werkelijkheid. Je begeeft je dus in een wereld die er helemaal echt lijkt te zijn, maar je verhoudt je vrijwel alleen maar tot de ideeën die je over die wereld hebt. Bizar hè, eigenlijk?
Behalve je ideeën over wat iets is komen daar nog allemaal andere ideeën overheen. Oordelen bijvoorbeeld. Dit wil ik niet, dat moet ik krijgen, dit lijkt me leuk en dat kan ik echt niet aan. Alle ideeën op dit niveau gaan zoals je ziet over ‘ik’ en ‘mij’. Maar wie of wat is die ik eigenlijk precies? In eerste instantie denk je misschien “Wat klets je nou? Ik ben toch gewoon ik?” Maar als iemand je vraagt wie je werkelijk bent, wat zeg je dan? Heb je je dat wel eens serieus afgevraagd?
Ik
Ik wil je meenemen in wat ik ‘ik’ noem. Hopelijk herken je een boel en kun je met me mee komen. Voor al deze dingen geldt: onderzoek het zelf. Neem het niet aan omdat het hier geschreven staat. Echt inzicht komt alleen voort uit je eigen ervaring. Als de tekst te beknopt is kun je terecht bij de boekenlijst. Als je een specifieke vraag hebt mag je ook contact opnemen, wie weet kan ik je helpen.
Ok laten we beginnen. Ik ben niet mijn lichaam. Ik heb een lichaam en ik lijk te wonen in mijn lichaam, maar ik ben het niet. Toen ik begon met dit onderzoek was ik voor mij datgene dat denkt, voelt en doet. Als iemand boos op me wordt dan schaamt ‘ik’ zich. Als iemand iets gemeens zegt dan ben ‘ik’ gekwetst. Als ik werkelijk kijk wat er gebeurt als ik gekwetst wordt dan gaat dat ongeveer zo:
- Iemand zegt iets.
- Ik hoor de woorden.
- Er komt een gedachte over die woorden (‘dat is gemeen’)
Op dit moment kunnen er drie dingen gebeuren:
- Ik geloof die gedachte (‘wat slecht van mij!’), of
- Er komt een nieuwe gedachte (‘diegene denkt slecht over mij’), en
ik geloof die gedachte (‘wat erg!’), of - Ik geloof die gedachte niet (‘wat een onzin!’)
Als ik de gedachte niet geloof dan is er niks aan de hand, het raakt me niet, er is geen probleem. Ik haal mijn schouders op en besteed er geen aandacht meer aan. Het probleem ontstaat zodra ik zo’n gedachte geloof. Op dat moment ontstaat er een lichamelijke reactie in de vorm van een oncomfortabel gevoel (een negatieve emotie), en vervolgens ga ik allemaal toeren uithalen om van dat gevoel af te komen: ik ga misschien ruzie maken of ik neem me voor nooit meer iets te doen of te zeggen dat zo’n reactie kan veroorzaken. Hoe dan ook ontstaat er op dat moment lijden en dat is wel een belangrijke constatering. Lijden komt dus voort uit het geloven van gedachten!
Gedachten
Laten we die gedachten eens onder de loep nemen. Gedachten komen mij het meest voor als een stem in mijn hoofd die tegen me praat. Ook wel als beelden of als geluiden, soms zelfs als een geur, smaak of aanraking. Dit soort zintuiglijk denken noemen we meestal ‘voorstelling’ of ‘verbeelding.’ Die stem in ons hoofd is toch de meest voorkomende belevingsvorm van gedachten.
Als er gedachten opkomen dan zeggen we ‘ik denk’. Op de een of andere manier ervaar ik een stem die tegen mij praat en tóch zeg ik ‘ik denk’. Raar he? Je zou nog kunnen zeggen ‘ik denk/praat tegen mezelf,’ maar dat is niet mijn ervaring. Als je goed oplet wat er gebeurt dan merk je dat gedachten spontaan opkomen. Ik weet niet wat mijn volgende gedachte zal zijn. Ze verschijnen uit het niets en ik neem ze waar.
Eigenlijk is ‘denken’ dus nog een stapje van ‘ik’ verwijderd. Als ik stop met denken, dan ben ik er toch nog steeds. Ok, dat lijkt makkelijker gezegd dan gedaan, maar het kan: als ik tegen je zeg ‘luister eens aandachtig naar de vogels’ dan is er even een moment dat je alleen maar aan het luisteren bent zonder dat er gedachten zijn. Of neem eens een moment om echt aan een bloem te ruiken. Als je aandacht volledig op de geur gericht is, is er geen ruimte voor gedachten. Hoe kort ook. En dan blijkt: ook zonder gedachten besta je nog.
Ik ben dus niet degene die denkt. Denken verschijnt aan mij. En net zo verschijnen gevoelens aan mij. Ik ben dus ook niet degene die voelt. Al dat oordelen en categoriseren, plannen en voorspellen, willen en bang zijn, het zijn allemaal gedachten. Het zijn constructies van het denken en het lichaam reageert daarop met sensaties die we emoties noemen. En ook over die sensaties komen weer gedachten op, waardoor weer sensaties opkomen enzovoort, enzovoort. En dat schouwspel trekt aan jou voorbij. Het zijn ervaringen, maar het is niet wie jij in wezen bent! Want wie is het nou, uiteindelijk, die gekwetst raakt? Als de ervaring van het gekwetst zijn maar een gedachte/gevoel/gedachte cyclus is en jij bent niet je gedachten, noch je gevoel… wie ben je dan? Aan wie of wat verschijnt die ervaring? Kun je het omschrijven? Heeft het een vorm? Een kleur? Denk daar eens over na. Onderzoek het en sta open voor wat dan ook!
Uiteindelijk zul je ontdekken dat wat je ook denkt te kunnen zeggen over datgene waar de ervaring aan verschijnt, ook dat is maar een gedachte, een ervaring. Wat jij werkelijk bent is niet te omschrijven, omdat het voorafgaat aan al het omschrijven. Het is niet te kwetsen. Het kwetsen is een interpretatie van een sensatie. Het ‘niets’ dat jij bent is een oordeelloos, open, transparant en onzichtbaar 'niet iets' dat tegelijkertijd niet niets is, want het is er wel! Je bestaat. Dat is onontkoombaar. Maar je bent niet wat je dacht dat je was. Dat wat wij 'ik' noemen, wat in de literatuur 'het ego' wordt genoemd, is niet meer dan een verzameling lichamelijke reacties, gewoontes en gedachten - meningen, oordelen, herinneringen, plannen, fantasieën - met als belangrijkste gedachte dat je je ermee identificeerde. Er was een 'ik' om de doodeenvoudige reden dat je geloofde dat er een ik was! Maar ‘ik’ is maar een concept, net als de rest van de wereld. Zelfs het idee-gevoel dat je in het lichaam zit (waarschijnlijk ergens achter je ogen) is maar een concept. Een aanname. Er blijkt geen bewijs voor te zijn. Want al het bewijs dat je zou kunnen aandragen is ook niet meer dan een concept. Het is een gedachte die verschijnt aan 'dat wat je niet kunt omschrijven, maar wat je niet kunt ontkennen, dat wat voorafgaat aan alle ervaringen,' dat wat je werkelijk bent. En het was er altijd al, dat kan niet anders. Het is zo vertrouwd, zo dichtbij, zo intrinsiek, dat je er al die tijd aan voorbij bent gegaan. Je sloeg het over, omdat het zo voor de hand lag. Maar het, jij, was er al die tijd gewoon al en je kon het niet missen!
De Waarnemer
Het inzicht dat jij niet je gedachten bent, dat er geen ik, geen denker, voeler of doener bestaat omdat die zelf een gedachte is, leidt vaak in het begin tot een vreemd soort afstandelijkheid. Je identificeert je niet meer met het ego, maar aanschouwt het hele gebeuren van een gevoelsmatig afstand. Dit wordt de positie van ‘de waarnemer’ genoemd. De afstandelijke positie van de waarnemer kan een aantal vreemd lijkende gevolgen hebben.
Vrije wil
Een van die gevolgen is dat je het idee van vrije wil in een nieuw licht ziet. Je kan je afvragen of denken wel iets is dat je actief doet. Als we een goed idee hebben dan zeggen we ‘ik kreeg een ingeving.’ Maar van wie kreeg je die? Hoe gebeurt dat? Is dat anders voor een goed idee dan voor een gewone gedachte? En wat is je volgende gedachte? Je hebt zo gezegd geen idee wat je volgende gedachte zal zijn. En ook niet waar die vandaan komt. Een gedachte lijkt spontaan op te komen. Het kan vervolgens lijken of een gedachte leidt tot een handelen. Je voelt spontaan dat je moet plassen, denkt ‘ik ga naar de wc’ en voor je het weet heb je geplast. Het heeft er alle schijn van dat je dat wilde doen. Een andere keer denk je misschien ‘ik wacht nog even op de reclame’ voor je daadwerkelijk op staat. Maar wat bepaalt nou dat je de ene keer wel op staat en de andere keer wacht? Wie bepaalt dat je denkt ‘ik ga’ of ‘ik wacht’? Je kan eigenlijk niet zeggen dat je dat zelf hebt bedacht, want de gedacht kwam spontaan op, uit het niets. Een ander voorbeeld: tijdens het autorijden remt degene voor je plotseling heel hard. Voor je er erg in hebt gebeurt er vanalles heel snel. Je trapt op de rem, trekt aan het stuur en ternauwernood mis je de auto. Je komt tot stilstand op de vluchtstrook, je hart klopt in je keel en adrenaline giert door je lijf. Maar wat heb jij nou ‘gedaan’? Welk aandeel had jouw wil hier in? Op het moment zelf gebeurde er zoveel zo snel dat je daar helemaal niet over na kon denken. Er is dus helemaal niet echt zoiets als ‘vrije wil’. Sterker nog, het idee van vrije wil is een manier om het lijden in stand te houden:
“In India vinden we het idee van een ‘vrije wil’ zo belachelijk dat we er niet eens een woord voor hebben. Wil is verplicht zijn, gefixeerd zijn, gebonden zijn.”
Sri Nisargadatta Maharaj
Wat Nisargadatta hiermee bedoelt is dat iets ‘willen’, een doel willen bereiken of een object najagen, een manier is van het ego om zich afhankelijk te maken. Door jezelf een doel te stellen is het hier en nu niet goed, omdat dat doel niet behaald is. Dat is gebonden zijn. Dat is lijden. Maar wat is het om jezelf een doel te stellen? Dat is wederom een gedachte die geloofd wordt. Maar een gedachte is niet de werkelijkheid. Het is een illusie!
Verantwoordelijkheid
Op deze manier ben je nooit werkelijk verantwoordelijk voor wat er gebeurt, want alles ‘overkomt je’, zelfs je gedachten en je handelen overkomt je. Dat betekent natuurlijk niet dat je vrij gepleit wordt van de gevolgen van je handelen. Uit actie komt reactie, dat is onvermijdelijk. Als je te hard rijdt en je wordt gepakt dan krijg je een boete, of je er nou werkelijk iets aan kon doen of je te hard reed of niet. Het is allemaal buiten je wil. Maar het betekent wel dat je je niet schuldig hoeft te voelen als iets niet gaat zoals je had gehoopt. Dat je jezelf niks kwalijk hoeft te nemen. Je deed immers wat je deed en dat was spontaan.
Oorzaak en gevolg
Ook oorzaak en gevolg blijkt een op concepten gebaseerd misverstand te zijn. Hier is het ook weer een kwestie van de redenatie tot het eind doorvoeren. Als je een bal tegen een blikje gooit kun je zeggen dat de bal de oorzaak is van het vallen van het blikje. Maar deze gebeurtenis opdelen in het raken van de bal en het vallen van het blikje is volledig arbitrair. Is de bal de oorzaak, of was jij de oorzaak, omdat je de bal gooide? En waarom gooide jij die bal? Wat veroorzaakt jou? Wat veroorzaakte het leven op aarde? Wat veroorzaakte de aarde? Elke vermeende oorzaak heeft weer een oorzaak en uiteindelijk zie je dat het absurd is om over oorzaak en gevolg te spreken: er is maar één gebeuren en dat is het hele universum. Als er inderdaad een big bang is geweest dan is die nog steeds bezig en alles wat we zien is daar een onderdeel van.
Tijd bestaat niet
Er is geen verleden, er is geen toekomst. Ook dit zijn maar concepten. Er is alleen Nu, dit moment. En dit moment is tijdloos. Het nu is als de naald van een platenspeler waar de werkelijkheid als een eindeloze LP langs trekt. Het verleden is Nu een herinnering beleven. De toekomst is Nu een voorspelling beleven. Ons brein is een voorspellingsmachine. Uit herinneringen wordt een 'waarschijnlijke' toekomst gedestilleerd. Maar je weet nooit wat de toekomst brengt. Is die conceptuele voorspelling ooit uitgekomen? De grote lijn misschien, maar de grote lijn is ook niet meer dan een leeg concept. De grote lijn kan nooit tippen aan de ervaring in het Nu. Het is interessant om te bedenken dat 'present' zowel hier als nu kan betekenen. En kado.
"Yesterday is history. Tomorrow is a mystery. Today is a gift. That is why it is called 'present'."
Master Oogway in Kung-Fu Panda (2008)
Zeker weten
"De wijze mens weet dat hij niets weet."
Socrates
Als alles een concept is, dan is ook kennis een concept. Niets kan werkelijk gekend worden. Elke beschrijving doet het beschrevene te kort, dat kan niet anders! Het woord 'grasspriet' is schijnbaar duidelijk, maar als nooit een grasspriet gezien hebt zegt het woord niks. En als je er wel een gezien hebt roept het woord een herinnering op, maar die herinnering verbleekt bij een echte grasspriet. Geen woorden kunnen beschrijven hoe groen hij is, hoe glad hij voelt, en hoe ruw hij voelt als je de andere kant op wrijft. Hoe sappig hij is, hoe stevig hij vastzit, hoeveel dauw hij draagt, hoe hij ruikt. Hoe hij reageert op het licht van de zon, van de maan of van de koplamp van een auto. Hoe hij zal uitkomen als je hem met je telefoon fotografeert, of met een spiegelreflex camera. Als ik hem fotografeer of jij. En dat zijn allemaal alleen nog maar vragen, geen antwoorden! En ik ben nog maar net begonnen. Een beschrijving kan nooit recht doen aan de werkelijkheid. Het is, per definitie, een versimpeling, een samenvatting, om communicatie te bewerkstelligen. Het woord impliceert (een stukje van) de werkelijkheid. Maar niet alleen het woord doet dat. Ons denken doet hetzelfde. Het woord roept een herinnering op, die meer omvat dan het woord op zich, maar het blijft een slap aftreksel van het ervaren van een grasspriet. En zelfs dan: hoe is het om een grasspriet te zijn? Dat weet alleen een grasspriet… Op deze manier is niets zeker.
Voorbij de waarnemer
In de positie van de waarnemer lijkt het leven als een film aan je voorbij te trekken, zonder dat je er invloed op hebt. Het is wel een bijzondere film, met niet alleen beeld en geluid maar ook reuk, smaak, tast, emoties en gedachten, een complete ervaring. Maar voor wie goed opgelet heeft is duidelijk: ook dit is nog dualiteit, geen non-dualiteit. Er zijn immers nog twee over: een waarnemer en een ‘film,’ ik… en niet-ik. In werkelijkheid is ook dit onderscheid nog artificieel, conceptueel. Het is de laatste poging van het ego om zijn vermeende werkelijkheid in stand te houden.
De werkelijkheid zoals die is, is onkenbaar voor het denken. Alles wat je dacht zeker te weten over wat 'daar buiten' is blijkt niet meer te zijn dan wat je in je hoofd hebt. De wereld zit letterlijk tussen je oren! En niet alleen de 'buitenwereld,' alles zit tussen je oren. Zelfs je oren zitten ‘tussen je oren’. Want je lichaam en je gedachten zijn aan dezelfde misvatting onderhevig. Het kan niet niet zo zijn. Er is alleen maar een ervaren. Er is geen zender en geen ontvanger, alleen maar het signaal. Ik zal kort uitleggen hoe dit werkt aan de hand van een gedachtenexperiment.
Op dit moment heb ik muziek aan staan in de kamer hiernaast. Als ik me alleen concentreer op het waarnemen van de muziek (alle andere zintuigen ‘vergeten’ we even omwille van het experiment), dan besef ik me dat die waarneming geen enkele informatie geeft over de bron van die muziek. Alles wat ik meen te weten over een ‘bron’ blijkt namelijk een aanname: dat er een speaker is die verbonden is aan een computer kan niet worden bevestigd door de waarneming van dat geluid. In de waarneming is namelijk niets anders dan het geluid zelf. Zelfs dat die vermeende bron in de andere kamer staat, is een aanname: het waarnemen van het geluid genereert een aantal gedachten zoals: een herinnering aan een vergelijkbare waarneming in de andere kamer, waarmee de huidige waarneming wordt vergeleken, de conclusie dat het geluid zachter is dan in die herinnering en vervolgens de conclusie dat het geluid uit de andere kamer moet komen. Misschien heb je wel eens een geluid gehoord waarvan je dacht dat het heel hard en heel ver weg was, bijvoorbeeld een vrachtwagen die naast het huis staat te ronken, maar toen je opstond bleek het heel zacht en heel dichtbij te zijn, het was de koelkast die aansloeg. Dit illustreert hoe de conclusies over zo’n geluid aannames zijn. Al die conclusie-gedachten gaan over concepten: bron, kamer, volume, afstand. Dit zijn allemaal ideeën over de waarneming, niet de waarneming zelf. De waarneming zelf geeft geen reden om al die conclusies te trekken. Dus er is geen bewijs, in de directe ervaring, dat er zoiets is als een geluidsbron! En datzelfde geldt voor de oren, de vermeende ontvangers van het geluid die het waarnemen mogelijk maken. Kun je, op basis van wat jij nu hoort, het geluid zelf, iets zeggen over je oren? Nee. Er is alleen geluid dat waargenomen wordt (de waarnemer en ‘de film’ uit de eerste alinea).
Maar zelfs ‘geluid’ en ‘waarnemen’ zijn slechts concepten in het denken! En ook die blijken niet als zodanig te bestaan. Herinner je dat we voor dit experiment alle andere zintuigen even laten voor wat zijn, we hebben het alleen over ‘horen’. Als je je volledig concentreert op het horen van geluid (in dit geval ‘muziek uit de andere kamer’ maar het werkt net zo met het geluid dat jij nu hoort), wat is dan het verschil tussen het horen en het geluid? Als je geluid helemaal weghaalt, is er dan nog gehoor? Als je gehoor weghaalt kun je dan nog zeggen dat er geluid is? Is er wel een wezenlijk onderscheid tussen gehoor en geluid? In alle eerlijkheid kun je alleen maar zeggen dat er de ervaring is: waarnemen en geluid zijn twee woorden die verwijzen naar één ervaren. Er is geen geluidsbron, geen oor, alleen horen. En dit geldt voor alle zintuigen, ga maar na. In alle eerlijkheid is zelfs het onderscheid tussen de verschillende zintuigen artificieel. Er is immers nooit horen zonder zien (zelfs als je je ogen dicht hebt), er is altijd de combinatie van zien, horen, voelen, ruiken, proeven, denken. En zelfs dat is niet helemaal correct. Het lijkt alsof er bijvoorbeeld altijd gevoel is, maar soms let je er even niet op. Dan lijkt het alsof er een gevoel is dat buiten de aandacht valt en de aandacht kan erop gevestigd worden. Maar in wezen is het er pas als het in de aandacht verschijnt! Het bestaat niet zonder aandacht! Geen zender, geen ontvanger, alleen signaal.
Dit signaal, ervaring, is aandacht, ook wel: bewustzijn. Bewustzijn is niet bewust van ervaring, het is ervaring. Nog een keer: ervaring = bewustzijn. Bewustzijn = ervaring. Twee woorden voor hetzelfde. Waarnemer is volledig gelijk aan waargenomene. Er is geen onderscheid. Bewustzijn is de aard van ervaring. Ervaring is de aard van bewustzijn. Twee kanten van dezelfde munt. Onafscheidelijk. Er wordt ingezien dat de waarnemer ook maar een concept is.
Zelfrealisatie
We hebben nu een aantal inzichten die we kunnen combineren om tot Zelfrealisatie te komen:
- de wereld bestaat uit concepten
- het ego is een concept
- ervaring = bewustzijn
Er is ervaring, bewustzijn, maar de wereld als zodanig bestaat niet en er is ook niet zoiets als een ‘ik’. Maar toch... als je gevraagd wordt ‘besta je?’ antwoord je meteen en zonder twijfel ‘ja, ik besta’. Als er geen ik is die kan bestaan moeten we eigenlijk zeggen ‘er is bestaan’. Dan kan er nog maar één conclusie overblijven: het enige wezenlijke is bewustzijn. Jij, ik, de wereld, het leven, het universum, het is bewustzijn. Er is niks anders. Er is niets buiten bewustzijn. En dit is dus geen persoonlijk bewustzijn. Het kan niet geclaimd worden door een persoon, want personen zijn concepten. Het is een algemeen, alomtegenwoordig Bewustzijn-met-een-hoofdletter. Dit Bewustzijn is de aard van het bestaan. Het zijn allemaal synoniemen voor datgene dat niet beschreven kan worden, het enige dat echt is, ‘de werkelijkheid’. De enige werkelijkheid, want er is geen bestaan buiten de werkelijkheid. De ondeelbare werkelijkheid, want elke verdeling is conceptmatig - niet wezenlijk. Er is uitsluitend niet-twee. Die term wordt gebruikt omdat één impliceert dat er ook meer zijn. Alleen non-dualiteit is ‘waar’, maar die kan dus niet beschreven worden. Non-dualiteit is de Ene zonder een tweede, de waarheid die alles omvat én is, alles inclusief de dualiteit. En die waarheid, die werkelijkheid, die er altijd al was, die je nooit niet hebt ervaren omdat er niets anders is dan die ervaring, dat Bewustzijn, DAT ben jij! Inzien dat dit niet ontkend kan worden is wat men Zelfrealisatie noemt. Je zou kunnen zeggen dat zelfrealisatie (kleine z) inhoudt dat je realiseert dat er geen persoonlijk zelf is dat gerealiseerd kan worden. Alleen van het onpersoonlijke Bewustzijn, van het Zelf kan gerealiseerd worden dat dat is wat alles is, inclusief dat wat je tot dit inzicht voor jezelf hield.
Tat tvam asi. In het sanskrit is dit een hele bekende zin. Het betekent: Dat ben jij. Een andere term die veel gebruikt wordt voor het onpersoonlijke Bewustzijn is het Zelf. Het Zelf, dat ben Jij. En dat is dus alles. En dat is compleet bizar en volledig tegen alles in wat we ooit geleerd hebben. Maar het is tegelijkertijd iets waarvan je eigenlijk beseft dat je dit altijd al wist. Het was de ‘splinter in your mind’ die er voor zorgde dat je hierin geïnteresseerd raakte. Waar je niks aan kon doen, omdat het nou eenmaal zo gebeurde. En ook aan de realisatie kon je niks doen, want die gebeurde gewoon. Het is allemaal niks anders dan het eeuwig veranderende Bewustzijn. De enige constante is verandering. Het enige dat IS is het Bestaan van Verandering.
Het is belangrijk om te benadrukken dat Zelfrealisatie geen geloof is. Je kan geloven dat je ‘het alles’ zonder er ook maar iets aan te hebben, zonder dat er iets verandert. Pas als je het echt inziet, echt de logica volgt en zelf inziet dat je er werkelijk niet omheen kan, pas dan kan er ook voor jou, het droompersonage, iets gebeuren. Vanuit het standpunt van het Zelf is dit natuurlijk complete onzin. Vanuit het Absolute bezien is er niks dat gebeurt of verandert, het is simpelweg. Maar volgens het script dat hier door Willem wordt afgedraaid, lijkt het leven toch wat eenvoudiger, vrijer, makkelijker (zie Dagelijks leven). Waar door het innemen van de positie van de waarnemer de afstandelijkheid en de afgescheidenheid op een bepaalde manier juist vergroot werd, is Zelfrealisatie juist weer een terugkeren naar de wereld. De dualiteit die tijdens het proces als ‘vijand’ gezien werd waar een ‘oplossing’ voor moest komen wordt in Zelfrealisatie juist helemaal omarmt, omdat ingezien wordt dat het Zelf in alles aanwezig is, dat het Bewustzijn de essentie is van alles dat ervaren kan worden. Ramana Maharshi omschreef de fases van het (schijnbare) proces van inzicht heel treffend:
“De wereld is een illusie. Brahman[2]Brahman is een sanskriet woord voor het Zelf, het Absolute, de Ultieme Realiteit alleen is echt. Brahman is de wereld.”
Ramana Maharshi
Alan Watts legt mooi uit hoe de positie van de waarnemer en de positie van het Bewustzijn als veroorzaker van het universum aan elkaar gekoppeld zijn: aan het ene eind van het spectrum der ervaring is het het gevoel dat je helemaal geen controle hebt, dat alles inclusief het Zelf automatisch (vanzelf, vanuit het Zelf) gebeurt, dat je niets bent, zelfs geen niets; aan de andere kant van het spectrum heb je het gevoel dat je de oorzaak van alles bent. En deze twee ervaringen zijn twee polen van hetzelfde Zijn. De dagelijkse ervaring ligt ergens tussen die twee polen! Een mix van beide polen, van gebeuren en veroorzaken, maar beiden zijn 100% aanwezig.
"Liefde zegt: ‘Ik ben alles.’ Wijsheid zegt: ‘Ik ben niets.’ Tussen deze twee oevers stroomt de rivier van mijn leven."
Sri Nisargadatta Maharaj
En als je nu denkt ‘ja dahaag, wat een enorme onzin’, dan realiseer je nog niet wat je bent en geloof je een gedachte zonder dat je daar bewijs voor hebt. Mocht je nou toch nog steeds het idee hebben dat er een ‘ik’ is die ‘iets’ moet ‘doen’ om ‘verlichting’ te ‘bereiken’ zou ik je willen aanraden om in de boekenlijst te kijken. Of niet. Uiteindelijk maakt het allemaal niets uit.
De zin van het leven
In het licht van dit inzicht wordt duidelijk dat het volledig onzinnig wordt om het over ‘de zin van het leven’. Er is geen zin van het leven, er is geen doel. Dat klinkt armoedig en deprimerend, totdat je beseft wat een 'doel' werkelijk is: een manier om je fictieve ego te hechten aan een fictieve toekomst. Doelloos zijn is vrij zijn. Vrij om dat te doen wat het leven nu van je vraagt, ongeacht een mogelijke, per definitie onzekere, toekomst. De ‘bodymind’ waardoor aan die kant Bewustzijn gemanifesteerd wordt zal toch doen wat het doet en denken wat het denkt. Zoals een bloembol niet anders kan dan uitgroeien tot een tulp. En dat ‘doen wat het doet’ is weer een andere manier om te wijzen naar het leven, de werkelijkheid, de ervaring, Bewustzijn, het Zelf. Hoe kan daar een doel aan zitten als er in wezen geen tijd is, geen ruimte is, geen wereld is? Er is alleen wat er is. Er verandert niet eens iets: verandering is ook maar een concept. Verandering is onderdeel van de illusie, de droom. Er kan dus ook niks ‘bereikt’ worden, geen doel, geen zin. Dit soort vragen zijn in het licht van het inzicht betekenisloos, zoals de vraag ‘welke kleur is dinsdag?’. Het bestaan is zijn eigen rechtvaardiging.
Dagelijks leven
Hoe helpt al dit inzicht je nou in het dagelijks leven? Leuk dat 'ik' niet echt besta, dat ik alles en niets tegelijk ben en dat de wereld alleen maar uit concepten bestaat. Maar ‘ik’ moet nog steeds naar mijn werk, de hypotheek betalen, luiers verschonen. Wat heeft mijn fictieve ik er dan aan? Tja, als je dacht dat al die dingen als sneeuw voor de zon zouden verdwijnen dan kom je bedrogen uit. Tenminste… op een bepaalde manier kunnen de vervelende dingen wel degelijk verdwijnen! Laten we kijken hoe dat werkt.
Gedachten
Een van de dingen die verandert is hoe je naar problemen kijkt. Als je beseft dat alles waar je mee te maken hebt niet meer dan een concept is, dan is ook het 'probleem' alleen maar een concept. De reden dat er überhaupt een probleem is, is dat jij vindt dat er een probleem is. De werkelijkheid is zoals hij is, dat is nu eenmaal zo. De essentie van problemen is dat je wil dat de werkelijkheid anders is dan hij is. Jij hebt een gedachte, die gedachte zegt 'probleem!' en jij gelooft die gedachte. En het enige dat je hoeft te doen is niet in die gedachte te geloven. Zo simpel is het. En de eerste gedachte die nu opkomt is waarschijnlijk: 'jaaa, maar zo werkt het niet!' Maar ook dat is alleen maar een gedachte, die je niet hoeft te geloven!
Een voorbeeld:
Je zit in de auto naar een belangrijke afspraak en opeens is er file. Nu kom je waarschijnlijk te laat. Probleem! Toch? Op het moment dat je deze gedachte gelooft voel je je opeens heel rot. Je krijgt een paniekerig gevoel en er komt een stortvloed aan mogelijke gevolgen, waar je nog gestresster van raakt. Ondertussen verandert er niks aan de werkelijkheid: je zit nog steeds in de file.Ten eerste is het natuurlijk allerminst zeker dat je te laat komt, want je bent er nog niet en het is nog niet te laat. Maar zelfs al kom je wel te laat: op het moment dat je inziet dat de gedachte - “Het is heel erg dat ik te laat kom” - niet waar is, dat je hem niet hoeft te geloven, dan is er ook geen probleem meer. “Ja maar,” zeg je nu, “ja maar het is toch een belangrijke afspraak? Dan is het toch erg als ik te laat kom?” Tja, daar begint het dus eigenlijk al: je gelooft de gedachte dat de afspraak belangrijk is. Voor wie is die afspraak zo belangrijk? Belangrijk ten opzichte van wat? Wie bepaalt eigenlijk wat belangrijk is? En waarom zou jij dat ook vinden? Termen zoals ‘belangrijk’ en ‘erg’ zijn altijd relatief. Vraag maar aan mensen die net hun eerste kind hebben gekregen. Op dat moment verandert je hele beeld van wat ‘belangrijk’ is! Het is dus gewoon een kwestie van prioriteiten stellen. Het is belangrijk om op tijd op je afspraak te komen, maar... het is (volgens mij) nog belangrijker dat je niet gestresst raakt!
Byron Katie heeft met ‘The Work’ een effectieve manier ontwikkeld om te onderzoeken of gedachten waar zijn. Als je hier moeite mee hebt kan ik je haar werkmethode harte aanraden.
De aard van problemen
Het is wel nuttig om in te zien hoe problemen eigenlijk in elkaar steken. Dan begrijp je ook beter waarom die gedachten zich zo lijken te verzetten. Als je een probleem constateert en je probeert het op te lossen door te stellen dat het niet werkelijk bestaat, dan wordt je daardoor vaak geconfronteerd met een ander probleem. Vaak is dat level 2 probleem een probleem dat je probeert te omzeilen, dat zich nu weer aandient. Dat probeer je al zo lang te omzeilen dat je je er niet eens meer bewust van bent dat het een probleem is dat alleen maar bestaat omdat jij het in leven houdt. Je houdt er dus geen rekening mee dat dat probleem wel eens van dezelfde aard zou kunnen zijn.
Laten we dat voorbeeld er nog eens bij pakken:
Je zit weer in de file. Het eerste niveau is dat je te laat zult komen op je afspraak. Als dit gebeurt dan verwacht je het probleem van het tweede niveau: als je te laat bent wordt degene waar je een afspraak mee hebt misschien wel boos. Of diegene denkt misschien dat jij niet op tijd kunt komen. Of je denkt dat je door die afspraak je klus misloopt. Je snapt het wel. Wat er dus gebeurt is het volgende: een situatie (file) leidt tot aanname (te laat komen) die leidt tot een of meerdere vervolg-aannames (iemand wordt boos). Al die aannames zorgen voor stress. En ze zijn nergens op gebaseerd: je weet pas hoe iemand reageert als je daadwerkelijk te laat komt, en niet eerder. Maar zelfs al wordt je afspraak boos, dan nog heb je niks aan je stress gehad! Je hebt alles gedaan dat in je macht lag - en we weten nu dat niets werkelijk in je macht ligt, zie vrije wil - en toch ben je te laat gekomen en toch is diegene boos geworden. Die stress zorgt er nu voor dat je op jezelf gaat zitten mopperen: ‘zie je wel dat ie boos werd, ik wist het wel! Ik had nooit die route moeten nemen of eerder weg moeten gaan of, of, of…’ Je zit jezelf op die manier alleen maar dwars, zonder dat er enige reden voor was! Het waren allemaal onware gedachten die je geloofde. En omdat je ze geloofde kwamen er allemaal vervelende emoties.
Emoties
Moeilijke emoties behoren tot de grootste problemen. Ook hier hoef je niet onder te lijden! Emoties blijven wel voorbij komen, maar ze komen in een totaal ander licht te staan als je ze leert te zien vanuit de non-dualiteit. De reden waarom sommige emoties als vervelend ervaren worden is alleen maar omdat er gedachten zijn die zeggen: dit voelt niet goed, ik wil dit niet, dit gevoel moet weg. Dit soort gedachten houden zulke emoties juist in stand. Door je open te stellen en de emoties toe te laten kunnen ze weer doen wat ze moeten doen. Vera Helleman heeft heel helder inzicht in verschillende emoties en hoe je die kunt leren ‘lezen’. In het kort komt het hier op neer: 'Ongewenste' emoties attenderen je op geloofde overtuigingen die niet langer functioneel zijn. Onderzoek welke gedachte direct voorafgaat aan aan de emotie en onderzoek of die gedachte nog waar is. Als je op deze manier naar emoties leert kijken ontdek je dat er eigenlijk geen vervelende emoties zijn. Je kunt zelfs dankbaar worden voor ‘negatieve’ emoties, omdat het zo’n prachtige manier is waarop het lichaam laat weten waar het denken in de weg zit. Op dat moment kun je ook de tijd nemen om te merken dat de fysieke ervaring van een emotie helemaal niet negatief is. Het is gewoon een sensatie, een tinteling die door je lijf trekt, temperatuurschommelingen, enzovoort. Niet anders dan veel andere lichamelijke sensaties! En niks om bang voor te zijn. En dat is een enorme bevrijding.
Op een nieuwe manier naar het leven kijken
Het inzicht dat jij alles bent, dat het ene Bewustzijn door al onze ogen naar zichzelf kijkt en al onze ervaringen beleeft, kan aanleiding geven tot een herevaluatie van het persoonlijke leven. Omdat het ‘ik’ als fictief wordt herkend, en daarmee alle andere ‘ikken’ dus ook, wordt het leven een spel. In de woorden van Alan Watts:
“Het komt dan hierop neer: om “levensvatbaar,” leefbaar, of alleen maar praktisch te zijn, moet het leven geleefd worden als een spel—en het “moet” drukt hier een voorwaarde uit, niet een opdracht. Het moet geleefd worden in de geest van spel in tegenstelling tot werk, en de conflicten die het met zich meebrengt worden beleefd met de realisatie dat geen enkele soort, of partij in het spel, kan overleven zonder zijn natuurlijke antagonisten, zijn geliefde vijanden, zijn onmisbare tegenstanders. Want te “houden van je vijanden” is om van ze te houden als vijanden; het is niet noodzakelijkerwijs een slimme manier om ze voor jouw kant te winnen.”
Uit: The Book on the Taboo Against Knowing Who You Are
Het leven wordt op deze manier letterlijk gespeeld, een spel. Een activiteit die uitgevoerd wordt omwille van het uitvoeren zelf, niet om een ‘doel’ te bereiken. Wat die activiteiten dan inhouden doet niet werkelijk ter zake. Mediteren dient niet meer om verlicht te raken, maar wordt gedaan omdat het lekker is om te mediteren. Het afsluiten van een hypotheek wordt waanzinnig serieus, omdat het ‘heerlijk’ is om iets ontzettend serieus te nemen. Rouwen om een verloren liefde wordt met volle overgave beleefd, omdat het ‘heerlijk’ is om je aan het verdriet over te geven. Het spel wordt in alle ernst gespeeld, terwijl nooit vergeten wordt dat er om stuivers gespeeld wordt. Door het inzicht heb je alles verloren, inclusief jezelf, en daardoor heb je niets meer te verliezen. En wat je er ook van vindt, hoe ernstig je het ook neemt, het spel gaat door.
Praktische Tips
"De wijze mens doet niets en toch blijft niets ongedaan."
Lao Tse
Mindfulness is ongedwongen
Doe wat je doet zoals je dat altijd doet, maar ben je ondertussen bewust van wat je doet. Dat wordt mindfulness genoemd. Dit is niet iets dat je jezelf oplegt. Ben je simpelweg bewust van wat je aan het doen bent. Ben je bewust van het bewustzijn terwijl je de dingen doet. Dit is doen in de breedste zin van het woord. Dus ook ‘niksen’ of denken, autorijden of afwassen, een moeilijk rapport typen, sporten, het maakt niet uit. Ervaar dat het doen gewoon doorgaat terwijl je aandacht een bepaalde afstand lijkt te nemen. Ervaar 'de waarnemer.' Ervaar dat er niets is tussen jou en dat wat waargenomen wordt. Ervaar het waarnemen zelf en merk hoe het dichterbij is dan wat dan ook. Ervaar hoe je het waarnemen van de ervaring bent. Dat er geen wezenlijke waarnemer is die toeschouwer is van een handeling. Ervaar dat je de ervaring zelf bent.
Onderzoek je gedachten
Geloof je gedachten niet. Doorzie angst en verlangen als geloofde gedachten die lijden veroorzaken. Zie lijden als een geloofde gedachte: niet er is pijn (met connotatie slecht, moet anders), maar er is een sensatie (neutraal, ok).
Niks moet
Er zijn alleen gedachten die zeggen dat iets moet. Doe wat 'moet' omdat je dat 'wil', omdat het goed voelt. Zo niet dan niet. Niks moet en alles mag. Als er gevolgen zijn die je niet ‘wil’ onderzoek die gedachten dan.
Vertrouw op emoties
Wees niet bang voor emoties, maar wordt er vrienden mee. 'Ongewenste' emoties attenderen je op geloofde overtuigingen die niet langer functioneel zijn. Onderzoek welke gedachte direct voorafgaat aan aan de emotie en onderzoek of die gedachte nog waar is. Wantrouw de gedachte, maar laat hem vrijelijk komen en gaan: geloof hem niet.
Vertrouw op jezelf
Vertrouw op je intuïtie. Als je voelt dat er een impuls komt om te handelen, laat die dan toe. Vertrouw erop dat je instinctief weet wat goed voor je is.
Heb maling aan gevolgen én accepteer je verantwoordelijkheid
Het kan zijn dat je iets wil ondernemen, maar je doet het niet uit angst voor (eventuele!) gevolgen. Heb dan het lef om die gevolgen te zien voor wat ze zijn: een ingebeeld rampscenario. Het is niet de werkelijkheid. Heb maling aan die ingebeelde gevolgen en volg je impuls. Volg die intuïtie! Maar dit is natuurlijk geen vrijbrief. Elk handelen heeft gevolgen, want alles staat met elkaar in verbinding. Volg je intuïtie, accepteer dat er werkelijk gevolgen zijn, vertrouw erop dat je in staat bent om die gevolgen te dragen. Als iets 'slecht' uitpakt (je krijgt een vervelend gevoel van het resultaat) onderzoek dan weer welke gedachte dat vervelende gevoel veroorzaakt.
Acceptatie = vertrouwen
Accepteren dat het is zoals het is betekent loslaten. Niet willen veranderen wat je niet kan veranderen. En dat is hetzelfde als vertrouwen hebben dat alles goed is zoals het is. Acceptatie en vertrouwen zijn ook geen dingen die je kunt 'doen.' Het is Wei Wu Wei: doen door niet doen. In feite is acceptatie en dus vertrouwen niet meer dan een gebrek aan non-acceptatie en wantrouwen. En non-acceptatie en wantrouwen zijn geloofde gedachten, niet meer.
Onthechting en vrijheid
We houden onszelf gevangen in een wereld van concepten. Als we dat inzien zijn we vrij. We zien in dat we onze gevangenis verzonnen hebben. Dat het maar een concept is. Het duurde een tijd voor ik begreep wat bedoeld werd met onthechting vrijheid. Nisargadatta zegt bijvoorbeeld 'wees vrij van angst en verlangen.' Ik interpreteerde dat altijd als 'wees zonder angst en verlangen,' maar hoe doe je dat in hemelsnaam? En besefte ik de prachtige eenvoud van dat gebod. Hij zegt niet 'wees zonder,' maar hij zegt 'hecht niet aan' angst en verlangen. Doorzie ze als geloofde gedachten en laat ze los. En het gevolg? Je bent zonder angst en verlangen. Niet voor niets zegt men 'de grootste vrees is de vrees die men vreest'! Laat het los en wees vrij.
Willen wat je krijgt
Mijn vader zei wel eens: soms moet je niet proberen te krijgen wat je wil, maar moet je proberen te willen wat je krijgt. Ik zou nog verder willen gaan. Je kunt leren alles te willen wat je krijgt. Elke vermeende tegenslag, elke vermeende slechte situatie is voor jou een kans om jezelf te onderzoeken. Om te zien waar je jezelf in de maling neemt, iets aanpraat, je gedachten gelooft. Elke keerzijde heeft zijn medaille. Er bestaat geen situatie die je niet aankan. En elke situatie zal veranderen. In feite gaat het allemaal vanzelf.
Natuurlijk leven
Het resultaat van deze manier is wat men 'natuurlijk leven' noemt. Het is 'meditatief leven.' Het is een intuïtief bestaan, vol vertrouwen in het eigen kunnen en de goedheid van het universum. Je leeft vanuit het inzicht dat 'dit standpunt' (de wereld gezien vanuit jouw beleving) maar een standpunt is. Dat het universum bestaat doordat jij er bent om het te ervaren. En dat jij er bent doordat het universum er is om je die ervaring te geven. Jij en het universum zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden via de ervaring; in wezen is er niets anders dan die ervaring.
Dit alles vat ik voor mezelf samen in de volgende zin:
Laat jezelf gebeuren
De dualiteit is een illusie, maar het is een illusie om te denken dat we iets anders kunnen ervaren dan dualiteit. Als je een keer inziet dat het bestaan gefilterd wordt door lege concepten dan zie je in dat er niks, maar dan ook niks, te doen, te veranderen of te verbeteren is. Lijden is maar een concept, een geloofde gedachte. En zonder lijden is er ook geen verlichting nodig. De ware verlichting is dus inzien dat er niet zoiets als verlichting bestaat, ook dat is maar een concept.
Non-dualiteit en de verschillende religies
Even een uitstapje. Van jongs af aan heb ik een weerstand gevoeld tegen geïnstitutionaliseerde religies. Met z’n allen naar de kerk en liedjes zingen omdat iemand 2000 jaar geleden aan een kruis hing. En de aarde werd in een paar dagen in elkaar gezet door een soort man met een grijze baard en een troon. En als je niet doet wat hij zegt, of niet gelooft dat hij bestaat, wordt hij enorm boos en dan kom je in de hel. Nee, daar kon ik niks mee. In ‘The God Delusion’ schrijft Richard Dawkins: “Het geloof is de bron van alle kwaad.” Geloven is: iets voor waar aannemen zonder dat daar enig bewijs voor is. En als je gelooft en je neemt iemand aan als autoriteit dan kan die iemand jouw geloof misbruiken en je vreselijke dingen laten doen. Kijk naar de kruistochten. Dus dat ben ik met Dawkins eens. De meeste religies hebben regels die je moet volgen om erbij te horen en dat voelt voor mij niet goed. Er zijn al zoveel regels, geschreven en ongeschreven, zonder er ook nog een religie bij te halen. Ik ben dus geen religieus persoon. Begrijp me niet verkeerd: er zijn heel veel mensen die heel veel hebben aan religie. Ik veroordeel dat helemaal niet. Als het werkt voor jou, is dat prima. Doe er je voordeel mee, waarom niet?
Maar waarom begin ik er dan over? Ik vermoed dat non-dualiteit aan de oorsprong ligt van vrijwel alle grote religies, daarom. Voor het Hindoeïsme en het Boeddhisme is dat tamelijk duidelijk. In het Taoïsme gaat het over de Tao en de parallellen met non-dualiteit zijn overduidelijk. In de arabische wereld vinden we het Soefisme, mystieke tak van de Islam. In het Jodendom vinden we aanwijzingen dat non-dualiteit hieraan ten grondslag ligt (bv Jesaja 45:7). Maar ook Jezus was een ‘Boeddha’ die de leer van non-dualiteit probeerde over te brengen. Hij heeft het immers over verlossing. In het Christendom wordt die leer de gnostiek genoemd (gnosis = kennis) en dit wordt ook wel het mystieke Christendom genoemd. Overigens is de gnostiek door de kerk (het instituut dus) verboden verklaard en heeft men op bloedige wijze geprobeerd er een einde aan te maken. Zie Bram Moerland.
Boeken, podcasts en andere bronnen
Boeken
Lezingen
Podcasts
| The Urban Guru Cafe | Australische podcast over directe non-dualiteit. Met interviews met onder andere Rupert Spira, Greg Goode, Jeff Foster en meer. Maar ook audiofragmenten van Nisargadatta, Ramesh Balsekar en zowel U.G. als J. Krishnamurti. Zeer de moeite waard. |
| Alan Watts Radio | Continue live-stream van opnames van Alan Watts. De man heeft een gave om filosofische concepten helder, speels en met humor uit te leggen. Hoe noemt zichzelf een spirituele entertainer. |
| Rupert Spira: The Essence of Non-Duality | Rupert Spira is ontzettend helder in zijn uitleg van de aard van het Bewustzijn. Aanrader! |
Websites
| nonduality.com | Een hele uitgebreide website over non-dualiteit, vanuit ontzettend veel invalshoeken. |
Verklarende woordenlijst
Dit is een lijst met woorden die binnen de non-dualiteit een subtiel andere betekenis hebben dan in het dagelijks gebruik.
Verlichting
Het inzicht dat een einde aan het lijden maakt. Dus niet het systeem van lampen in je huis en ook niet dat je minder belasting gaat betalen, maar spirituele verlossing. Verlichting is het inzicht in je ware natuur: dat je niet bent wat je denkt of voelt, niet je persoonlijkheid of je lichaam, niet je huis of je auto, of wat dan ook. Uiteindelijk ben je een paradox, want je bent het allemaal en tegelijkertijd ben je het allemaal niet.
Liefde
Verwijst niet naar romantische liefde of de liefde die je voor je moeder voelt. Tenminste niet exclusief, want non-dualiteit is volledig inclusief. Het toppunt van liefde is niet het idee dat je niet zonder iemand kan (is niet waar), of dat je bereid bent je leven voor iemand te geven. Het toppunt van liefde is dat je iemand (of iets!) helemaal kunt accepteren zoals hij of zij is. Dat je niets hoeft te veranderen, niets afkeurt, maar diegene helemaal kan laten zijn zoals die is. Inclusief alle eigenschappen, goed èn slecht. Uiteindelijk wordt ingezien dat je niet anders kunt dan alles en iedereen precies zo te aanvaarden als zij zijn, inclusief jezelf. Voor het ego is dit bizar en onvoorstelbaar. Maar zelfs het ego wordt geaccepteerd. In die zin gaat het dus over onvoorwaardelijke liefde, er wordt geen enkele voorwaarde gesteld, en oneindige liefde, want niets wordt van die liefde uitgesloten (non-dualiteit is inclusief!)
Vrede
Hier hebben we het niet over de afwezigheid van oorlog of ruzie. In het verlengde van de onvoorwaardelijke liefde ervaar je een enorme vrede als alles geaccepteerd wordt zoals het is. Er is immers geen behoefte meer om iets te veranderen of je zorgen te maken. Het is simpelweg niet meer nodig.
"There will be an answer… Let it be"
Paul McCartney
Lijden
Lijden refereert naar alle vormen van pijn die mensen kunnen ervaren. In essentie wordt het lijden beëindigd doordat wordt ingezien dat lijden alleen maar wordt veroorzaakt door het geloof, de aanname, dat iets ongewenst is. Het inzicht dat dit lijden niet meer is dan een gedachte die voor waar gehouden wordt is een belangrijk onderdeel van wat verlichting genoemd wordt. Zie ook ‘Pijn (fysiek)’.
Geluk
De afwezigheid van verlangen of lijden. In deze maatschappij is geluk iets wat nagestreefd wordt. Het is het doel voor de moderne mens. Maar een doel is hebben is jezelf ketenen. Als alle doelen worden losgelaten is er de vrijheid om simpelweg te zijn. We nemen aan dat ons gebrek aan geluk een tekortkomen is. Dat tekort moet worden aangevuld, en dat doen we met… spullen, sex, macht, drama, noem het maar op. Op een gegeven moment denk je ‘als ik dát nieuwe huis heb, ben ik gelukkig’ of ‘als ik met háár een relatie heb, dán kan ik gelukkig zijn’. Maar op die manier maak je je geluk afhankelijk van iets! En als je dan dat nieuwe huis of die relatie hebt, blijkt dat dat niet de blijvende voldoening geeft waar je op gehoopt had. Op het moment dat het verlangen vervuld wordt is er een korte periode van voldoening, van geluk. De reden hiervoor is simpelweg dat er even geen verlangen is. Gebrek aan geluk is dus niet een tekort aan iets, maar een teveel aan iets: er is verlangen, de wens dat de werkelijkheid anders zou zijn dan hij is. Het idee dat je iets nodig hebt om gelukkig te zijn is dus alleen maar een idee dat geloofd wordt...
Vrijheid
Nisargadatta adviseert “Wees vrij van angsten en verlangens.” Dat klinkt mooi, maar hoe doe je dat? Het duurde bij mij even voordat ik begreep wat hiermee bedoeld wordt. Ik dacht dat ik geen angsten en verlangens meer moest hebben. Dat ik dan vrij zou zijn. Maar echte vrijheid is onafhankelijk! Wat Nisargadatta bedoelt te zeggen is dat je best angsten en verlangens mag hebben, maar dat je er niet aan moet hechten. Neem ze niet serieus. Zie ze als onware gedachten die niet geloofd hoeven te worden. Zodra de volgende gedacht er is is de angst weer verdwenen. Vrijheid is je nergens wat van aantrekken, zelfs niet van gedachten en emoties. En waarom zou je ook? Ze bestaan toch alleen in de droom...
Tijd
Concept
Een hersenspinsel, een idee. Een model van een stukje werkelijkheid. Een benadering die per definitie(!) beperkt is. Definiëren betekent letterlijk: afbakenen.
Polariteit
Polariteit is een andere manier om dualisme aan te duiden. Alle concepten hebben een tegenpool. Sterker nog: een concept bestaat bij de gratie van zijn tegenpool. Mooi is gedefinieerd als 'niet lelijk'. Zwart is on-wit. In feite zijn bijvoorbeeld hard en zacht één polariteit. Polariteit is de essentie van het dualisme.
Paradox
Een schijnbare tegenstelling. Twee dingen die schijnbaar niet tegelijkertijd kunnen bestaan. Vanuit het standpunt van het Absolute is alles tegelijkertijd, vandaar dat de tegenstelling schijn is. Alles is hetzelfde als niets: stel je voor dat licht om een hoekje kan, zodat je alles om je heen tegelijkertijd zou kunnen zien. Wat zou je dan nog zien? Zou je nog een zinnig onderscheid kunnen maken? Of zou je alleen maar een grijze massa zien? Alles zien is hetzelfde als niks zien.
Vrije wil
De persoonlijke vrije wil is een illusie. Zie Vrije wil.
Ego
De verzameling concepten, ideeën, meningen en aannames die we doorgaans ‘ik’ noemen. Zie Ik.
Doen
Iets laten gebeuren. Maar wel met het inzicht dat er geen werkelijk onderscheid is tussen doen en gebeuren. Laten gebeuren kan je opvatten als ’veroorzaken’, maar ook als ’accepteren dat iets gebeurt.’ Alles dat gebeurt en gedaan wordt is in feite één ’doe-gebeuren,’ wat in het sanskrit ’karma’ wordt genoemd. Het doe-gebeuren wordt veroorzaakt door, en is in wezen, het Ene, het Bewustzijn. In die zin laat je jezelf gebeuren en levend met dit inzicht ’doet’ men alles moeiteloos en spontaan, het is natuurlijk leven. Er wordt wel energie verbruikt, maar niet meer dan nodig is. Het kan immers niet anders gaan.
Pijn (fysiek)
Fysieke pijn is moeilijk te accepteren, zeker als deze heel hevig is. Toch veroorzaakt ook de fysieke sensatie die we pijn noemen het lijden vooral door de geloofde gedachten die we er, al dan niet bewust, over hebben. We denken bijvoorbeeld ‘dit is te erg’, ‘dit kan ik niet aan’, of ‘dit gevoel gaat nooit meer weg’, of ‘deze sensatie moet er niet zijn’. Het doorzien van deze gedachten kan er voor zorgen dat de pijnervaring minder heftig wordt. Het lichaam doet simpelweg wat het doet, het is een automatische reactie op een bepaalde situatie en het lichaam doet precies dat wat het moet doen. Mensen die ‘ondragelijke pijn’ ervaren dragen die pijn toch wel. Als het echt ondraaglijk was zouden zij wellicht sterven, en sommige mensen sterven misschien ook wel aan te heftige pijn.
Ik wil de pijnervaring niet afdoen als ‘niks’ of ‘onbelangrijk’. Binnen de dualiteit is pijn een reële ervaring die veel leed kan veroorzaken. Bovendien heb ik geen recht van spreken, want ik heb zelf nooit ‘ondragelijke pijn’ ervaren. Maar bedenk bijvoorbeeld dat er veel mensen zijn die pijn heerlijk vinden en er soms veel geld voor over hebben om pijn toegediend te krijgen!
Oneindigheid
Normaal beschouwen we ’oneindig’ als heel veel van iets. Heel veel ruimte bijvoorbeeld, meer dan we ons kunnen voorstellen. Binnen de non-dualiteit wordt met oneindig meestal bedoeld: zonder grenzen. Het Bewustzijn is zonder grenzen: buiten het bewustzijn kan niks zijn. Het Bewustzijn is dus oneindig.
Bestaan
Het gegeven dat er iets is, in tegenstelling tot niets.
Onthechting
Niet vasthouden aan iets, niks erg vinden. Onthecht zijn betekent niet dat je geen verdriet voelt als je bijvoorbeeld een geliefde verliest, maar dat je het niet erg vindt dat je verdriet voelt. Ramana Maharshi vroeg eens aan zijn volgelingen of ze wilden weten wat zijn ‘geheim’ was. Natuurlijk wilden ze niets liever dan dat! Dus zei hij: “The secret is that I don’t mind what is.” Dat betekent dus niet dat je nergens om geeft, maar dat je het ok vindt om ergens om te geven. Onthechting is niks anders dan alles radicaal ok vinden. En als je dat doorhebt wordt alles een stuk makkelijker!
Probleem
Het (ongefundeerde) geloof dat iets anders zou moeten zijn dan het is.
Zelfrealisatie (met een hoofdletter)
Het inzicht dat je niet (alleen) het ego bent, maar het alomtegenwoordige Bewustzijn.
Wie is Willem?
Als je dit allemaal gelezen hebt zul je niet verbaasd zijn dat het er helemaal niets toe doet wie Willem is. Ook Willem is maar een concept.
Contact